İlker Özel

İnş.Müh

Porsuk Barajı Yükseltme inşaatı

Baş müh ( 1966 – 1972 )

DSİ Emekli Genel Md.Yrd.

9 Aralık 2022

Porsuk Çayı ve Sarısu Dereleri ile onların oluşturduğu verimli ova (Eskişehir – Alpu Ovaları ) Eskişehir’in kuruluşunda yer seçiminin önemli nedenlerinden biridir. Ovaya hakim bir tepenin kuzey yamacındaki bu ilk yerleşim daha sonraki yıllarda özellikle 1890 yıllarının başlarında kentin kuzeyinden geçen demir yolu ile ovaya yayılmasına neden olmuştur.

Porsuk Havzası’nda yer alan akarsular: Kokar Çay, Çat Dere, Felent Çayı, Kargın ve Hızarlı Çayları, Sarısu, Mihallıçık Deresi, Pürtek Dere ile Poruk Çayı’dır.

Ve bir simgedir Porsuk Çayı.

Ancak kar ve yağmuru bol yılların baharında eriyen karlarla ovayı sulayan Porsuk Çayı  ve kolların suları  yükselip taşkınlar başlayınca, kentin büyük bir bölümü sular altında kalmakta, ovadaki mahsul elden gitmektedir.

İşte Porsuk barajının hikâyesi böyle başlar.

Ulu Önder Atatürk’ün talimatları ile Türkiye’nin su işlerini derleyip toparlayacak, sıtmanın kaynağı bataklıkları faydalı hale getirecek bu günün temel taşı DSİ –Devlet Su İşleri – nin nüvesi, Sular Umum Müdürlüğü kurulmuştur.(1929 da söylediği şu ifade çok önemlidir.” Su İşlerinin Teşkilatı, etüdleri henüz başlangıcındadır. İkdisadiyatımızın anatemellerinden olan Su İşleri Umumi İdaresi’nin fenni kabiliyet ve kudreti çok sağlam kurulmak lazımdır.” Kemal ATATÜRK 1929. )

Porsuk Çayı taşkınları

Porsuk Çayı ve kollarının sebep olduğu taşkınlar sonucu, Eskişehir ve Alpu ovalarında tarımsal zararlar meydana gelmekte, oluşan bataklıklar, Bursa, Yalova, Karacabey ovalaraı bataklıkları ve diğer büyük bataklıklar, ayrıca başkent Ankara’nın içme ve kullanma suyu problemleri ele alınmıştır. Ankara Çubuk barajı 1936, Bursa Gölbaşı Barajı 1938, Niğde Gebere Barajı 1941, Van Sikke Barajı 1948, Eskişehir Porsuk Barajı 1949 yıllarında hizmete girmiştir.

O tarihte; İlk Umum Müdür M.TUBERGEN dir. 1930 tarihinde Selahattin BÜGE bey umum müdür olarak atanmıştır. Ancak barajların yapımında Alman mühendis GEIGER, İsviçreli mühendisler WALDKIRSH ve SHWEIZER bulunmak- tadır.İlk Porsuk Barajı; beton ağırlıklı, temelden yüksekliği 42 m,  bir yakadan diğer yakaya uzunluğu 175 m, tabanda en geniş yeri 29 m. Üst genişliği 4.80 m dir. Baraj 7 Şubat 1949 da tamamlanmıştır.

Bu arada 1944 tarihinde meydana gelen daha büyüğü 1950 de vuku bulmuştur. Konu TBMM gündeme getirilir. Bayındırlık Bakanı Şevket ADALI’ dır. Taşkının Sebebi Sarısudur.”Bakan: Porsuk Çayı kontrol altına alınmış, ancak Sarısu,Kargın ve Hızarlı Çayları taşkına sebep olmuştur, diğer devamlı sel getiren dereler de ıslah edilip, gerekli tedbirler alınacaktır” demiştir.  

1968 yılında Porsuk II barajının inşaatı sırasında meydana gelen taşkında şehir

1954  yılında kurulan DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ sisteminde; Eskişehir, Kütahya, Bilecik ve Bolu illerini kapsayan DSİ 3. Bölge Müdürlüğü teşkil edilir. Merkez Eskişehirdir.İlk bölge müdürü 01,03.1954 – 08.09.1960 Kemal GÜNEŞ, 08.09.1960 – 03.01.1961 Sadık TAŞKÖMÜR, 03.01. 1961- 13.11.1964 Hazım TÜTÜNCÜOĞLU, 13.11.1964- 03.08.1984 Avni NALÇACIOĞLU beyler görev yapmışlardır. Bunu şu nedenle belirttim. Bu müdürler döneminde etüd ve planlama çalışmaları başlamış ve Hazım TÜTÜNCÜOĞLU döneminde Sakarya Planlama Grup Amirliği seçkin mühendislerden oluşturularak büyük işler gündeme alınmıştır.

Porsuk I Barajının yükseltilmesi, Eskişehir ilinin içme ve kullanma suyunun temini, Kargın ve Hızarlı derelerinin çevrilerek Porsuk Barajı na katılması, taşkın ve sulama suyu için yeterli hacim sağlanması planlamanın esası olmuştur.

Planlama aşamasında 3 alternatif üzerinde çalışılmış, mevcut barajın 18.75 m yükseltilmesi Kargın ve Hızarlı derelerinin 2 adet sedde, bir adet çevirme regülatörü ile yaklaşık 2 500 m lik bir kanalla baraj membaına derive edilmesi en uygun çözüm olarak kararlaştırılmıştır.

Bu yükseltme ile; aktif hacim 438 210 000  m3, ölü hacim 18 000 000 m3, taşkın hacmi 60 000 000 m3, kente içme ve kullanma suyu temini için 100 000 000 m3 su sağlayacaktır.  Gelişen kent nedeni ile, 20 000 ha olan sulama alanı bugünlerde 18 500 ha civarındadır.

Barajın yapımında Türkiyede ilk kez 1- Uçucu kül betonda katkı maddesi olarak kullanılmıştır. 2- İlk kez beton akışkanlığını kolaylaştırmak için hava sürekleyici katkı maddesi kullanılmıştır. 3-Gene ilk kez astm 2 hidratasyon ısısı düşük çimento kullanılmıştır, 4- En önemlisi beton hidratayon ısısını kontrol etmek için post cooling – Tabakalara döşenen borulardan soğuk su geçirilerek soğutma- uygulanmış, betonun sertleşmesi sırasında çıkan ısı kontrol edilerek, kılcal çatlamalar önlenmiştir.

Bu arada çalışmaların başından sonuna kadar DSİ Araştırma ve Geliştirme  Dairesi başkanı Fuat ŞENTÜRK, Hayri YALÇIN, Sevim ALAYDIN KOCAÇITAK, Ömer Lütfü BEYAZIT, Atila KELECOĞLU  , Şantiye Şefi Suat SÜMER, İhsan İŞLİER, Turgut KARATAY, ağabeyim Avni NALÇACIOĞLU başta olmak üzere tüm 3. Bölge müdürlüğü elemanlarına ve benimle beraber 6 sene arkamdan koşan ekibim Cevdet ŞUMNULU’ya GURURLA, ÖZLEMLE ŞÜKRANLARIMI sunarım.  

Mevcut barajın mansap yüzeyinin yükseltilmeye hazırlanması       

Yeni gövdede yeni betonun soğutulması ve kademeler halinde betonun dökülmesi

Mevcut barajla yeni baraj gövdelerinin maksimum sen kesitleri

PORSUK II BARAJI BİTMİŞ HALİ İLE

İlker ÖZEL

Porsuk Barajı Yükseltme inşaatı

Baş müh ( 1966 – 1972 )

SPD üysi DSİ Emekli GN.MÜD.YRD