DSİ sulamalarının %18’i terfili sulama ,ancak bunun sadece yarısında sulama yapılabiliyor.

Enerji maliyeti nedeniyle  terfili sulamalar  işletme dışı kalıyor .Yapılan bir çalışmada tüm terfili sulamaların enerji ihtiyacı için 630 MW’lık (GES-RES) santralına ihtiyaç olduğu belirlenmiş.221 km lik Urfa -Ceylanpınar sulama kanalının üstüne güneş panelleri yerleştirilerek hem buharlaşma azaltılır hem de bu enerji sorunu çözüebilir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş  “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

Ülkemizin enerji politikalarındaki “enerjide dışa bağımlılığın azaltılması” stratejisi ile uyumlu olarak terfili sulamalarda sulama tesislerinin işletmesinde  sürdürülebilirliğinin sağlanması , tarımsal üretim kayıplarının önlenmesi, ve yatırımların faydaya dönüşmesi büyük önem taşımaktadır.

İşletmedeki ve işletmeye açılacak olan terfili (pompaj) sulama tesislerinin enerji ihtiyaçlarının çiftçilerin ve su kullanıcı örgütlerinin kuracağı yenilenebilir enerji  üretim tesisleriyle karşılanmasına yönelik projelere doğrudan devlet desteği arttırılmalıdır.

1.Giriş

Ülkemizin enerji politikalarındaki “enerjide dışa bağımlılığın azaltılması” stratejisi ile uyumlu olarak terfili sulamalarda sulama tesislerinin işletmesinde  sürdürülebilirliğinin sağlanması , tarımsal üretim kayıplarının önlenmesi, ve yatırımların faydaya dönüşmesi büyük önem taşımaktadır.

İşletmedeki ve işletmeye açılacak olan terfili (pompaj) sulama tesislerinin enerji ihtiyaçlarının çiftçilerin ve su kullanıcı örgütlerinin kuracağı yenilenebilir enerji  üretim tesisleriyle karşılanmasına yönelik projelere doğrudan devlet desteği arttırılmalıdır.

Terfili Sulama projelerinin  sadece dörtte biri tamamlandı. Terfili Sulamalar  Yenilenebilir Enerji Projeleriyle Entegre olarak Ele alınmalı

Türkiye’deki terfili sulamaların aşamalarına bakıldığında 566 726 ha’lık alana karşılık gelen  %24,87’lik  kısmının işletmede, %21, 29’lık kısmının inşa halinde, %44,61’lik kısmının proje  aşamasında, %7,02’lik kısmının planlama, %1,51’lik kısmının ise ön inceleme  aşamasında olduğu görülmektedir (Tablo 1).

Halen 485 135 ha’lık bir sulama alanında terfili sulama inşaatı devam etmektedir. Ayrıca 1 milyon ha’dan fazla sulama alanı için terfili sulama projeleri hazırlanmaktadır(1).

Bu projelerden ,özellikle iki veya üç kademeli  pompajlı sulamalar, enerji maliyeti sorununa sürdürülebilir bir çözüm bulunarak  üretime kazandırılmalıdır.

Terfili sulama projeleri için toplam  630 MW’lık santral gerekli

Bu konuda yapılan  bir çalışmada işletmede bulunan 566.726 ha terfili sulama sahasının 542.142 ha’lık kısmı için  630,18 MW kurulu gücünde yenilenebilir enerji tesisi (GES ve RES) kurularak  (1.067.397.196 kWh/yıl enerji üretilerek) terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanabileceği hesaplanmıştır.

 İşletmedeki terfili sulamaların enerji giderlerinin karşılanması için Türkiye genelinde yaklaşık 3.500.000.000 TL (2020 Birim fiyatlarıyla) yenilenebilir  enerji üretim tesisi yatırımının yapılması gerektiği hesaplanmıştır. Bu yatırımın  yapılmasıyla yılda 827.000.000 TL tarımsal gelir artışı sağlanacağı hesaplanmıştır [1].

268 000 ha sulama için 465 MW ‘lık GES ihtiyacı var

Hali hazırda  Gaziantep Belkıs Nizip Sulaması, Şanlıurfa Yaylak, Suruç, Bozova Sulamaları, Bursa Uluabat Sulaması, Isparta Atabey Sulaması, Elazığ Uluova Sulaması projeleri için ön fizibilite çalışmaları yapılmıştır. Bu projelerin toplam sulama alanı 268 000 ha olup yıllık toplam  enerji tüketimleri 778  milyon kWh olarak belirlenmiştir.

GES Tesisi kurulması planlanan bu  sulama şebekeleri için toplam 465 MW’lık GES tesisine ihtiyaç olduğu hesaplanmıştır[1].

DSİ Sulamalarında net sulama alanının %18’i terfili sulama

DSİ tarafından geliştirilen sulama tesisleri içerisinde terfili sulama alanları net  alanın %18’i kadardır.Özellikle yüksek enerji girdi bedellerinin üretimi yapılacak tarımsal  ürünlere yansıyan yüksek maliyet bedelleri nedeni ile terfili sulama alanlarında sulama  oranı ancak %53 olarak gerçekleşebilmiştir. Su kaynağı yerüstü suyu olan terfili sulamalarda 2020 yılı sonu itibariyle fiili  tüketilen elektrik 460, 741 000 kWh olarak gerçekleşmiştir.

2020 yılında işletme, bakım ve yönetim sorumluluğu su kullanıcı teşkilatlara  devredilen toplam 119,452 ha alana hizmet eden sulama tesisleri elektrik borcu sebebiyle  işletilememiştir. 2020 yılında DSİ sulama tesisleri ile sağlanan ortalama üretim değeri  artışının 2,624 TL/da gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu alanda  üretim değeri kaybı 3,1 milyar TL’dir.

Ülkemizde pompaj yapılarak sulanan alanlarda  tüketilen elektrik enerjisinin en uygun maliyetle üretilmesi büyük önem taşımaktadır. Sulama birlikleri,sulama kooperatifleri  ve çiftçilere çok büyük bir  yük olan enerji masraflarının azaltılarak çiftçinin net gelirinin yükseltilmesi, sulama tesislerinde teknik, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliği sağlayacaktır.

Sonuç ve Öneriler

İklim değişikliği, sulama tesislerimizin  en verimli şekilde kullanılmasını zorunlu kılmaktadır.  Gıda güvencemizin sağlanmasında çok önemli bir rol oynayan sulama tesislerinin toplumun tüm kesimlerine faydalı olması için sulama işletme maliyetlerinin  özellikle elektrik enerjisi maliyetlerinin ülke genelinde azaltılması gereklidir. Bunun yanısıra  net sulanan alanlarının artırılması, sulama oranının yükseltilmesi, sulama projesi için yapılan yatırımdan elde edilecek faydanın en üst düzeye çıkarılması da çok önemlidir. 

Tarımsal sulamada kullanılacak enerjinin güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir kaynaklardan üretilmesi, enerji kooperatifleri kurulması, tarım ve orman  bakanlığının kırsal kalkınma projelerinden %50  hibe katkısı ve bankaların düşük faizli uzun dönemli kredileri gibi uygulamalarla teşvik edilmektedir. Ancak bunlar bu sorunun yaygın bir şekilde çözülmesi için yetersiz kalmaktadır. Bu konuda büyük ölçekli santrallerin kurulması ve işletilmesi  için  konunun yeniden ele alınmasına ve üretici kooperatiflerine, sulama birliklerine ve sulama kooperatiflerine  yapılacak doğrudan proje ve finansman desteğine ihtiyaç vardır.

Düşünülecek enerji santralinin güneş enerjisi santrali olması durumunda ülkemizde üretilen güneş panelleri kullanılması, hatta  bu santrallerin mevzuatı yeni düzenlenen depolama  özellikli olarak kurulması birçok açıdan avantaj sağlayacaktır.

Özet olarak enerji maliyetlerinin yüksekliği hem su hem de gıda güvencemiz konusunda sorunlar oluşturmakta ve birçok tesisimizi atıl bırakmaktadır. Bu soruna kalıcı bir çözüm getirilmelidir. Bu kapsamda pompajlı sulama tesislerinin daha verimli ve  daha ekonomik işletilmesi için gerekli olan enerjinin üretici kooperatifleri , sulama birlikleri ve sulama kooperatifleri tarafından yenilenebilir kaynaklardan   üretilebilmesine yönelik daha büyük ölçekli  radikal adımlar atılmalıdır. Büyük kurulu güce sahip  projeler hazırlanmalıdır  Buna  yönelik olarak devlet tarafından  doğrudan  teknik proje hazırlanması ve finansman desteği  ve arazi tahsisleri desteği verilmelidir. Bu konuda hedefleri net olarak belirlenmiş  “Tarımsal Sulamadaki Enerji Maliyetleri Sorunu İçin Acil Yenilenebilir Kaynak Geliştirilmesi Projesi “ başlatılmalıdır.

Kaynak: 

[1] Tarım ve Orman Bakanlığı 1. Su Şurası TARIMSAL SULAMA GRUBU ÇALIŞMA BELGESİ Ağustos 2021