Fırat Dicle Havzasındaki Kuraklık Dengeleri Bozar

Dursun Yıldız

Su Politikaları Derneği Başkanı ve Hidropolitik Uzmanı

Su Politikaları Derneği tarafından 2023 yılında hazırlanan rapor Fırat nehri üzerindeki barajların elektrik üretiminde son 30 yıldır sürekli bir azalma olduğunu ortaya koymuştu.

Ulusal Su Kurulu’nun 24 Aralık 2024  tarihinde yaptığı üçüncü  toplantısında Fırat ve Dicle Havzasında iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisinin tespit edilmesi ve kuraklıkla mücadele acil önlem planının hazırlanması kararı aldı.

Enerji üretimi düştü

Ülkemizde akışa geçen suyun  yaklaşık %30’u Dicle-Fırat havzamızda oluşmaktadır. Bu havzadaki barajlar Hidroelektrik enerjimizin yaklaşık yarısını üretebilecek kapasiteye sahiptir.Ancak bu barajlarımızdan üretilen elektrik enerjisi tedrici bir azalma içindedir. Keban, Karakaya ve Atatürk Barajlarından ürettiğimiz toplam elektrik son 30 yılda başlangıç yıllarına kıyasla ortalama %25 oranında azalmıştır. Su Politikaları Derneği olarak 2023 yılında  yaptığımız çalışmada Elektrik enerjisi üretimindeki düşüşün  bölgede yaşanan  kuraklıklar  ile büyük bir korelasyon içinde olduğunu belirledik.Bu barajlarımızdan üretilen elektrik enerjisindeki azalma ülkemizi hem ekonomik hem de hidropolitik açılardan yakından ilgilendirmektedir.

Örneğin Atatürk Barajının elektrik üretimi 1998 yılında 10,5 milyar kwh iken
2021’de 3,7 milyar 2022’de 3,4 ,2023’de 3.2 milyar ,2024’de 5.4 milyar kWh’a düşmüştür. Bu azalma ülkemizi hem ekonomik hem de hidropolitik açılardan yakından ilgilendirmektedir. Elektrik enerjisi üretimindeki düşüşün bölgede yaşanan kuraklıklar ile büyük bir korelasyon içinde olduğu görülmektedir.Fırat ve Dicle nehirleri sınıraşan nehirler olup ülkemiz için ekonomik olduğu kadar stratejik öneme de sahiptir. Fırat ve Dicle nehirleri ülkemizin en büyük suya dayalı entegre kalkınma projesi olan GAP’ın ana su kaynaklarını oluşturmaktadır.

Üniversiteler ve  ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan  araştırmaların büyük bir çoğunluğunda iklim değişikliğinin Fırat ve Dicle nehri akımlarını azaltacağı yönünde sonuçlar yer almıştır.

Konu BM’nin de gündeminde

Sınıraşan su havzalarında iklim değişikliğinin su yönetimine etkisi uzun zamandır Birleşmiş Milletlerin ilgili kuruluşlarının da gündemindedir. BM nin ilgili kuruluşları sınıraşan su havzalarındaki  mevcut anlaşmaların iklim değişikliği etkilerine adaptasyonu ile ilgili çalışmalar yapmaktadır. Son 10 yıldır bu konuda birçok uluslararası toplantı düzenlenmiş ve raporlar yayınlanmıştır.

Kuraklık  yerleşmeden hazırlık yapılmalı

Ulusal Su Kurulunun kararı doğrultusunda yapılacak Fırat ve Dicle havzasındaki iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi çalışması, bölgede ortaya çıkabilecek su yönetimi sorunlarına önceden müdahale imkanı tanıyacaktır.

TBMM ‘nin Zirai Don Komisyonu Çalıştay Raporu  önümüzdeki yıllarda Güneydoğu Anadolu bölgesinin de kuraklıktan etkileneceğini belirtiyor. Dicle Fırat Havzasında su-enerji ve iklim politikaları entegre edilmeli ve kuraklık eylem planı tedbirleri şimdiden uygulamaya konmalıdır. Bu önlemler alınmazsa enerji üretimi ve  tarımsal ürün kaybı ,ekolojik dengenin bozulması, yeraltısuyu seviyelerinde düşüş,kırsaldan göç ve  mansap ülkeleriyle hidropolitik gerilimler ortaya çıkabilir. Fırat Dicle Havzasında kuraklığın yerleşmesi birçok dengeyi bozabilir Bu nedenle  Fırat Dicle  Havzasında su-enerji-iklim politikalarını entegre eden bir havza yönetim  modeline hızla geçilmelidir.