Dr.Satana: DSİ Sulama Sektöründe Performans Göstergelerinin Reformu Gerekli

DSİ’nin, performans izleme sistemini Toplam Sulama Oranı (TIR) nın  ötesine taşıması gerekmektedir.

Hazırlayan: Dr. Suha SATANA – Ekonomist/Kıdemli Danışman, SPD Üyesi

16 Agustos, 2025

1. Giriş

DSİ’nin sulama sektöründeki performansını değerlendirmek için uzun yıllardır kullanılan temel gösterge Sulama Oranı ve onun genişletilmiş versiyonu olan Toplam Sulama Oranı (TIR) olmuştur. Bu göstergeler, kullanım kolaylığı nedeniyle tercih edilmiş, fakat zaman içerisinde sınırlılıkları ve yanıltıcı yönleri açığa çıkmıştır.

2. Mevcut Durum ve Sorunlar

– Tanımsal sorun: TIR yalnızca şebeke içi ilk ürünleri değil, ikinci ürünleri, şebeke dışı sulamaları ve çiftçinin kendi imkânlarıyla yaptığı sulamaları da kapsar.

– Yanıltıcı sonuç:

• Açık kanal döneminde yüksek kayıp ve drenaj → şebeke dışı sulama artar → TIR şişirilir.

• Modernizasyonda kayıplar azalır, drenaj ortadan kalkar, 2. ürün sınırlı → TIR düşer.

– Politika etkisi: TIR’ın düşmesi, modernizasyonun başarısız gibi algılanmasına yol açar.

– Kurumsal alışkanlık: Yüzlerce DSİ mühendisi ve teknisyeni, yıllardır TIR’ı temel başarı ölçütü olarak kullanmış ve alternatif göstergeler gelişmemiştir.

3. Hipotez

Modernizasyon projelerinin TIR’ı artırması beklenmez; aksine düşüş yaşanması olasıdır. Bu nedenle, TIR tek başına sulama sektörünün performansını ölçmek için yetersiz ve yanıltıcıdır.

4. Önerilen Reform Adımları

4.1. TIR’ın Parçalanması

– Şebeke içi 1. ürün oranı

– Şebeke içi 2. ürün oranı

– Şebeke dışı sulama oranı

– Çiftçi kendi imkânı oranı

Böylece hangi bileşenin düşüş veya artış gösterdiği net olarak anlaşılır.

4.2. Yeni Tamamlayıcı Göstergeler

1. Şebeke İçi Sulama Kapsama Oranı

2. Hizmet Güvenilirliği (% zamanında ve yeterli su teslimi)

3. Su Verimliliği (kg/m3)

4. Enerji Kullanımı (kWh/ha)

5. Sayaçlı Su Kullanım Oranı

4.3. Modernizasyon Sonrası Değerlendirme Çerçevesi

• TIR yerine su verimliliği + hizmet kalitesi + gelir artışı üçlüsünün merkeze alınması.

• TIR’daki düşüşün olumlu (kaybın azalmasından kaynaklı) olabileceğinin üst yönetime açıklanması.

5. Politika Katkısı

Bu reform ile:

– DSİ’nin performans raporlaması uluslararası iyi uygulamalara (FAO, Dünya Bankası, OECD) uyumlu hale gelecektir.

– Modernizasyonun yanlış yorumlanması engellenecek, kamu yatırımlarının faydası daha doğru ölçülecektir.

– Kurum içinde veri toplama ve analiz kapasitesi gelişecektir.

6. Sonraki Adımlar

1. Pilot uygulama: Modernizasyon yapılan 2–3 şebekede yeni göstergelerin test edilmesi.

2. Kapasite geliştirme: DSİ Bölge Müdürlükleri için eğitim programı.

3. Resmi entegrasyon: Stratejik Plan ve Performans Programı revizyonunda yeni göstergelere yer verilmesi.

Sonuç

 TIR’ın modernizasyon sonrası düşmesi, başarısızlık değil, sistemin daha verimli çalışmaya başlamasının doğal sonucu olabilir. Bu nedenle DSİ’nin, performans izleme sistemini TIR ötesine taşıması gerekmektedir.

Dr. Suha Satana,

Ziraat Yük Müh.

Su sektörü yönetimi (su temini ve atik su, havza yonetimi, sulama, barajlar) konusunda uzmanlaşmış, çok sektörlü proje tasarımı, stratejik, iş ve operasyonel planların hazırlanması, sektör değerlendirmeleri, ekonomik finansal- projelerin mali analizi ve maliyetlendirilmesi uzerine deneyim kazanmistir. Avrupa, Orta Doğu, Asya ve Afrika’da 40 ülkede 35 yıldan fazla mesleki deneyime ve Türkiye ve ABD’de ekonomi, yönetim bilimi ve istatistik öğretiminde on yıllık akademik deneyime sahiptir. Profesyonel olarak Dr. Satana, su yönetiminin arz ve talep tarafıni analitik anlamda vurgulamak ve suya iliskin çeşitli müdahalelerin altında yatan ekonomik verimliliği irdeleme konularinda cesitli kuruluslara hizmetler sunmustur. Bu baglamda su sektorunune yetkin bir yaklaşım saglayabilmek ve proje fikirleri sunmaya yardımcı olmak amaciyla su sektörünü hedefleyen müdahalelerin mali ve ekonomik analizi uzerine calismalar yapmistır. Dr. Satana şimdiye kadar IFAD, FAO ve UNDP aracılığıyla BM Sistemi kuruluşlarında hizmetlerde bulunmuştur.Dr. Satana  Türkiye’de ve dünyada  birçok projede danışman ve ekip lideri olarak görev yapmıştır. Dr. Suha Satana Su Politikaları Derneği üyesidir.

• Dr. Suha Satana, Consultant-Economist
  e-posta:suhasatana@gmail.com