Göllerimiz neden kuruyor ?

Dursun Yıldız

Su Politikaları Uzmanı

Su Politikaları Derneği Başkanı

Son günlerde çokça gördüğümüz fotoğraflarlar son yıllarda giderek etkisini artıran kuraklığın yanısıra , göllere su akışının azalması ve göllerden  bilinçsiz su kullanımının izlerini ortaya koymaktadır. Birçok gölde su seviyesinin çok düştüğü ve gölün büyük bölümünün kuruduğu ve su kalitesinin azaldığı açıkça görülüyor. Gölde arta kalan mevcut çok sığ su kütlesi de aşırı sıcaklarla tamamen ortadan kalkabilir. Ayrıca suyu çekilen  göllerin tabanları rüzgar erozyonu sonucu etraftaki arazilere de zarar verecek ve olumsuz çevresel etkiler oluşturacaktır.

1- Göllerin kurumasının nedenleri?

Göllerin kuruması genellikle doğal ve insan kaynaklı faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Ancak ülkemizde göllerin asıl kuruma nedeni göl havzasında akılcı, planlı ve koordinasyon içinde bir su yönetiminin yapılamayışıdır. İklim değişikliği, meteorolojik   kuraklık, sıcak hava dalgaları göllerin kurumasında sadece etkili olacak koşulları yaratır . Ancak  göllerin kurumasında asıl belirleyici faktör; göl havzasında planlamadan uygulamaya kadar  etkin bir havza su yönetiminin olmayışıdır. Bir diğer deyişle göllerimize havza ölçeğinde sahip çıkacak  etkin bir kurumun olmayışıdır. Yani göllerimizi koruyacak bir   kurumsal sahibinin olmayışıdır. Bu durum göllerimizin sadece kurumasına değil aynı zamanda yoğun bir şekilde kirlenmesine de neden olmaktadır.

Göllerimiz için Eylem Planı var ama   Eylem yok !

Göllerimiz ve sulak alanlarımız için envanter ve eylem planı mevcuttur. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü,  Sulak Alan Envanteri ve  Yönetim Planını daha önce tamamlamış, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü  de Göl ve Sulak Alanlar Eylem Planını  2017’de yayınlamıştır. Eylem planında 2023 e kadar  Doğal Göllerin Su Kalitesinin ve Miktarının İyileştirilmesi  konusunda sorumlu olan kuruluşlar  Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ,Tarım ve Orman Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak belirtilmiştir.

Eylem planında  ayrıca bütün eylemlerin doğal göllerin su kütlesi ve havza sınırı esas alınarak hayata geçirileceği de vurgulanmıştır. Bir diğer deyişle göllerin  havza yönetimi ile korunacağı belirtilmiştir. 

Planı kim uygulayacak?

Ülkemizdeki çok başlı ,çok parçalı ve koordinasyon eksikliği içindeki su yönetimi yapısı nehir havzalarının yanısıra göl havzasındaki su yönetimini de olumsuz etkilemektedir

Eylem planında   göllerin iyileştirilmesi için  alınacak önlemler konusunda  birçok kurum ve bakanlığın sorumlu olduğu belirtilmiştir.  Ancak  göl havza yönetiminin hangi kuruluş tarafından  yapılacağı belirsizdir. Çünkü ülkemizde nehir ve göl havzası yönetimi konusunda  havza ölçeğinde etkin bir kurumsal yapı halen yoktur. Bu durumda göllerimizin sahibi kim sorusu doğru bir soru olarak ortaya çıkmaktadır. 

2-Kuruyan göller, tekrar göl halini alır mı? tekrar göl olur mu?

Kuruyan göllerde biyoçeşitlilik çok büyük oranda zarar görür. Çünkü gölde yaşayan bitki ve hayvan türleri  ve balıklar, amfibiler, su bitkileri, planktonlar gibi canlı organizmaların ,kuş türleri ve endemik bitkilerin yaşam alanı ortadan kalkar. Su seviyesinin düşmesiyle su kalitesi de bozulabilir. Kuruma sonucunda göldeki canlı türleri ya yok olur ya da  göç ederler.   Daha sonra  bu göller tekrar dolabilir ancak orada ekosistem zinciri koptuğu ve  dengesi bozulduğu için tekrar aynı göl olmaz.

Gölün ekosistem dengesini tekrar bulması, gölün kuruma süresine yeniden dolma hızına ve gölü dolduracak olan suyun kalitesine bağlı olarak değişse de göldeki eski türler genellikle geri dönmez.  Aslında gölde yapılacak restorasyon çalışmalarıyla, belirli türlerin yeniden yerleştirilmesi, su kalitesinin iyileştirilmesi ve su seviyelerinin yönetilmesi sağlanabilir, ancak bu süreç genellikle uzun ve karmaşık bir süreç olduğu için göl genellikle eski durumuna  dönmez. Başka özellikler taşıyan bir su kütlesi olur.