Yeraltısularımız alarm veriyor !

Ülkemizde yeraltısuyu miktar izlemeleri, havza bazında yürütülmekte olup rasat amaçlı açılmış su sondaj kuyularından yeraltısuyu statik seviyesi ölçümleri ile yapılmaktadır. 2020 yılı itibarıyla; toplam 1396 adet kuyudan aylık seviye ölçümü, 2198 adet kuyudan da mevsimlik (kurak dönem Eylül-Ekim ve yağışlı dönem Nisan-Mayıs) seviye ölçümleri alınmaktadır. Şekil 4.6.’da rasat kuyularının mekansal dağılımı görülmektedir. Özellikle dağlık ve geçirimsiz jeolojik birimlerin bulunduğu bölgelerde yeraltısuyu bulunmadığı ya da seviye izlemeleri yapılmadığı için, rasat kuyuları genellikle ova kesimlerinde yoğunlaşmıştır.

Ayrıca ülkemizde, debisi 50 l/s’nin üzerindeki yaklaşık 1400 kaynakta, aylık veya mevsimlik (kurak/yağışlı) periyotta debi ölçümleri yapılmaktadır. DSİ tarafından 1960 lı yıllarda başlamış olan rasat çalışmaları; son yıllara kadar manuel olarak gerçekleştirilmiş, 2019 yılından itibaren online ölçüm sistemine geçilmeye başlanmış, 2021 yılı itibarıyla toplam 375 adet kuyuda anlık online seviye ölçüm sistemi kurulmuştur. Sistemde korumalı betonarme kabin, üstünde güneş enerji paneli, kabin içinde, elektronik sistem ve modem bulunmaktadır. Veriler modem vasıtasıyla merkeze aktarılmaktadır. Sistemde seviye, EC (Elektriksel İletkenlik) ve sıcaklık verileri ölçülebilmektedir.

Yeraltısuyu Rezervleri ve Tahsisler

DSİ tarafından yapılan çalışmalarda ve 1. Su Şurası  Çalışmaları kapsamında hazırlanan  Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Grubu Çalışma Belgesinde yeraltısularımızın sektörel bazlı kullanımı,havzalara göre rezerv,tahsis  değerleri verilmiştir. Buna göre ;

• Ülkemizde sulamada kullanılan suyun %25’i yeraltısularından çekilmektedir.
• Ülkemizde kullanılan içme ,kullanma ve sanayi suyunun %54’ü yeraltısularından çekilmektedir.

• Ülkemizde su havzalarımızın  altısında ( Meriç-Ergene,Akarçay, Büyük Menderes, Konya Kapalı,Doğu Akdeniz,Asi Havzaları  )yeraltısuyu tahsis miktarları emniyetli rezervi ve beslenim miktarlarını aşmış veya aşmak üzeredir.

6  Su Havzamızda Yeraltısuları Alarm Veriyor

Yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar yeraltısularımızın 6 havzada kırmız alarm seviyesinde miktar riski altında olduğunu ortaya koymuştur.

Miktar ve Kalite olarak izlenmesi

Yeraltısuyunun miktar ve kalite bakımından izlenmesi amacıyla, “Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik” kapsamında yapılan yeraltısuyu kütle belirleme çalışmaları ile Master Plan Hidrojeolojik Etüt Çalışmaları neticesinde, hali hazırda rasat kuyusu bulunmayan ancak ihtiyaç olan bölgelerde, DSİ Bölge Müdürlükleri talepleri ve rapor kapsamında yapılan öneriler de dikkate alınarak yeni rasat kuyuları açılmaktadır. Su kalite ve miktarının izlenmesi sonucu elde edilen veriler Su Bilgi Sistemine aktarılmaktadır.

Yeraltısuyu seviyeleri neden düşer?

• Yeraltısuyuna duyulan içme ve kullanma suyu talebinin yoğun
• şekilde artması,
• Yeraltısuyunun emniyetli rezerv değerlerinin üzerinde bir çekime
• maruz kalması,
• Kaçak kuyuların varlığı,
• Yüzey suyu kaynaklarından yeterince yararlanılamaması,
• Özellikle su sıkıntısının yaşandığı bölgelerde ürün planlaması

Seviyelerin düşmesi neticesinde yeraltısuyu temini için pompalar daha derinlere monte edilmekte ve enerji maliyetleri artmaktadır. Bu, ekonomik kayba ve işletme rantabilitelerinin azalmasına yol açmaktadır(Sargın 2010).

Öneriler

Ülkemizdeki yeraltısuyu kullanımını kayıt altına alabilmek için mevcut tüm kuyulara sayaç takılarak, sürdürülebilir yeraltısuyu kullanımı sağlanmalıdır. Belgesiz yeraltısuyu kuyuları kontrol altına alınmalıdır. Düzenlenecek mevzuatla kuyular için uygulanacak; prosedür, kontrol, ölçüm ve takip ile gerekli yaptırımlar kesin olarak belirlenmelidir. Ayrıca, yer altı su potansiyeli düzenli olarak kontrol edilerek potansiyelin korunmasına özen gösterilmeli, tüm kuyularda belirlenen tahsis miktarı ve suyun kullanım amacı doğrultusunda sayaç kontrolü sağlanarak uygulamadan ödün verilmemelidir

Sulama için çok büyük oranda yeraltısuyu kullanan Sulama Kooperatiflerinin etkili faaliyet gösterebilmesi ve tarımsal üretim artışı için kooperatiflerin geçmişten gelen borçları silinmelidir. Ayrıca kurumsal yapıları güçlendirilmeli  ve  sulama kooperatiflerinin elektrik borçlanmasını önlemek için yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı desteklenmelidir

Yeraltısuyunu besleme projeleri (suni besleme, yeraltı barajları vs.) teknikleri araştırılarak, ülkemizde yaygınlaştırılmalıdır

Gereğinden fazla su kullanımları sonucunda özellikle yeraltısuyu kaynak kapasitelerinin azalmasının önüne geçilmelidir. Su sıkıntısı olan bölgelerde öncelikli tesisler belirlenerek, su tasarrufunun sağlanmasına yönelik çalışmalar (sulama yönteminin değiştirilmesi, bakım-onarım ihtiyaçlarının belirlenmesi, kayıp-kaçak oranlarının düşürülmesi için tedbirlerin alınması) yapılmalıdır.

Yeraltısuyu seviyesi, sıcaklık, pH ölçümleri gibi ölçümlerin   kesintiye uğramaması için sürekli ve online sistemlerle gerçekleştirilmelidir.  Kuyularda yeraltı suyu seviye gözlemlerinin insan gücü yerine, yerinde ve süreli cihazlarla (limnigraf) ölçülüp kayıt altına alınması DSİ tarafından havzalarda uygulanmaya başlanmıştır. Bu uygulamanın tüm kuyularda yapılması, günlük, aylık ve yıllık alınan yeraltı suyu seviye verileri ile “Veri Tabanı” oluşturulması ve bu veriler otomatik olarak “Veri Bankasına” aktarılarak, ilgili kişi ve kuruluşların hizmetine de sunulabilmelidir.

Ülkemizde izleme ağının kısa sürede oluşturulabilmesi için rasat kuyularının sayısının arttırılması gerekir. Rasat kuyuları DSİ tarafından açılmaya devam edilmektedir. Rasat kuyusu sayısının ülke genelinde kısa sürede arttırılması için öncelikli olarak kurum kapasitesinin arttırılması (personel,  ekipman vd.), kurum kapasitesinin yetersiz kaldığı durumlarda ise kurum dışına yaptırılarak izleme ağının kısa sürede kurulması sağlanmalıdır.

Kaynaklar

 TOB (2021-b) Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Grubu Çalışma Belgesi TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI 1. SU ŞURASI  AĞUSTOS/2021

Sargın  H.A.(2010)  “Yeraltısuları”.DSİ Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı .2010 Ankara