İstanbul’un Barajları Depreme Dayanıklı mı ?

 23 Nisan 2025 tarihinde Marmara Denizinde meydana gelen Deprem, İstanbul’un depreme direncini ve aynı zamanda barajların da deprem dayanıklılığını yeniden gündeme taşıdı. Sözkonusu depremle  ilgili Kandilli Rasathanesi Raporunda aşağıdaki bilgiler yer almıştır

23 Nisan 2025 tarihinde Silivri Açıkları-Istanbul (Marmara Denizi) (40.8508 K 28.2330 D) merkez üssünde yerel saat ile 12:49’da aletsel büyüklüğü ML 6.1 – Mw 6.0 olan şiddetli bir deprem meydana gelmiştir. Depremin odak derinliği 13.1 km olup sığ odaklı bir depremdir.

Depremin Şiddet Dağılımı

Depremin şiddeti, bir depremin yüzeyde yarattığı hasarın ve insanların hissettiği sarsıntının derecesini ifade eder. Kandilli Rasathanesi Raporunda yer alan tahmini şiddet haritasının hazırlanmasında Earthquake Loss Estimation Routine (ELER) programı kullanıldığı beliritilmektedir. Deprem sonrası hazırlanan tahmini şiddet haritası depremin merkezinde şiddet değerinin Iₒ= VI olduğunu göstermektedir.

İstanbul’a Ömerli Barajı, Darlık Barajı,Elmalı 1 ve 2 Barajları,Terkos Barajı,Alibeyköy Barajı,Büyükçekmece Barajı, Sazlıdere Barajı,Istrancalar Barajları (Düzdere Barajı,Kuzuludere Barajı,Büyükdere Barajı, Sultanbahçedere Barajı, Elmalıdere Barajı), Kazandere Barajı, Pabuçdere Barajı olmak üzere 11 adet barajdan içme ve kullanma suyu temin edilmektedir. İstanbul’a bir günde temin edilen yaklaşık 3 milyon m³ suyun yaklaşık üçte biri de Melen-Yeşilçay sisteminden  pompajla temin edilmektedir.

İstanbul’daki içme ve kullanma suyu barajları Avrupa ve Anadolu yakalarındaki  su toplama havzalarına yayılmıştır. Bulundukları farklı bölgelerden dolayı  beklenen depremin fay hattına farklı mesafelerde ve farklı zemin özelliklerinin üzerinde  bulunmaktadır. Bu nedenle muhtemel İstanbul depreminden farklı şekilde etkilenmeleri beklenmektedir. Barajları etkiyecek olan maksimum deprem ivmeleri ile bunun oluşturacağı  deprem kuvvetleri de  farklı olacaktır.   

İstanbul barajlarının bazıları  DSİ İstanbul Bölge Müdürlüğünün kontrolünde yapılmış, bazıları ida İSKİ Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu barajlardaki depreme dayanıklılık tasarım kriterleri İstanbul’un depremselliği ve barajlarının bulunduğu bölgeler ve diğer etkiler dikkate alınarak belirlenmiştir. Barajların proje ve inşaatları da buna göre gerçekleştirilmiştir.  

Marmara Denizi’ndeki bir depremden, deprem dalgalarından elbette her yapı  gibi İstanbul’daki barajlar da etkilenebilir. Ancak Türkiye’de bugüne kadar baraj tasarımı ve inşaatlarında uygulanan kriterler  barajlarımızda ciddi bir hasarın ortaya çıkmasını önlemiştir. Bu kriterler  İstanbul’daki barajlarda da uygulanmıştır. Ancak İstanbul’da beklenen depremin büyüklüğü ve şiddeti konusundaki bilimsel  çalışmalar arttıkça İstanbul’daki bazı barajların depreme karşı dayanımlarının  incelenmesi ve gerektiğinde güçlendirilmesi gündeme gelmiştir.

Barajlar inceleme altında

Bu kapsamda DSİ tarafından yapılan  ve işletmesi sürdürülen 4 adet barajla, İSKİ tarafından yapımı ve işletmesi gerçekleştirilen 4 adet barajda depreme karşı dayanımlarını inceleme ve güçlendirme çalışmalarına daha önceden  başlanmıştır. İstanbul’da Avrupa yakasındaki barajların muhtemel depremin etkilerini daha güçlü olarak hissedecekleri ve daha fazla etkilenebilecekleri söylenebilir.

Ne Yapılmalı ?

Öncelikle İstanbul’daki barajların tümünde, deprem hareketlerini kaydeden deprem kayıt cihazları Kuvvetli Hareket İvme Sismografları (SMA) nın  kontrolü ve gerektiğinde yenilenmesi  gereklidir.Bu barajlardaki çeşitli cihazlarla ve SMA türü deprem  kayıtçıları ile kesintisiz olarak şekil  değiştirme (deformasyon) ve hareketlerinin izlenmesinde fayda vardır. İstanbul’da beklenen büyük depremden daha küçük şiddetli depremler sırasında elde edilecek verilerle barajların durumu incelenip muhtemel zayıf noktalar tespit edilebilir. Bu bilgiler ilave güçlendirme çalışmalarında kullanılabilir.

İstanbul’un içme ve kullanma suyu barajlarının 8’inde inceleme ve güçlendirme çalışmaları uzun zamandır sürmektedir. Bu barajlarda beklenen deprem ivmesi ve kuvvetleri  öncelikle barajın tasarım kriterleri dikkate alınarak tahkik edilmiştir. Bu çalışmalar sonrasında ihtiyaç duyulması durumunda barajın tipi ve diğer özellikleri dikkate alınarak güçlendirme çalışmalarının gerçekleştirileceği açıklanmıştır. Bu açıklamalar doğrultusunda gerekli önlemler konusunda yapılan çalışmaların ilgili kurumların açıklama yapması gereklidir.