Büyük Menderes Havzası Su Tahsisi Planı Yayımlandı  : 15 Yılda Yerüstü Su Potansiyeli üçte iki azalabilir, Yeraltısuları büyük baskı altında.

Dursun Yıldız

Su Politikaları Uzmanı

Kuzey Ege,Büyük Menderes ve Batı Akdeniz Havzalarının Su Tahsis ve Eylem Planlarına  ilişkin Cumhurbaşkanı kararları,3 Haziran 2025 tarihli ve 32920 sayılı  Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bu planlarla su kaynaklarının havza ve sektörel alt havza ölçeğinde paylaşımının sağlanması, gelecekte her sektörün ihtiyacı olan suyun sosyoekonomik koşullar ve ihtiyaçlar göz önüne alınarak adil bir şekilde karşılanması amaçlanıyor.

Sektörel Su Tahsisi Planları

Sektörel bir tahsis planının havza düzeyinde hazırlanması, su kaynaklarının paylaşılmasını ve her bir sektörün su ihtiyacının adil bir şekilde planlanması ve karşılanması için hazırlanmaktadır. Bu bağlamda, Büyük Menderes Nehir Havzası’nda sektörel su tahsisi planının hazırlanması; su kullanımını en iyi şekilde gerçekleştirmek için su potansiyeli dikkate alarak ekonomik, sosyal ve çevresel analizler aracılığıyla sulama, üretim ve evsel kullanım açısından su kaynakları ile su talepleri arasındaki dengenin sağlanması için tamamlayıcı bir tedbir olarak tanımlanır.

Sektörel su tahsisi planı, yakın gelecek ve geleceğe yönelik su kaynağı planlaması, hidrolojik modeller, su ihtiyacı analizleri, çevresel ve ekonomik fayda analizleri, tarım sektörü için ürünlerin verimlilik analizleri, kamu farkındalığı kampanyaları ve paydaş katılımı faaliyetlerini içermektedir.

Büyük Menderes Havzası Su Tahsis Planı ve Eylem Planı

Büyük Menderes Havzası Su Tahsis Planı ve Eylem Planı ise Ege ve İç Anadolu bölgelerinde 10 ilin belirli bölümlerini kapsıyor ve havzanın toplam su kapasitesi normal durumda yıllık 3 milyar 540 milyon metreküpe ulaşıyor.

Büyük Menderes Havzasında normal dönemlerde havzanın tüm su ihtiyaçları %95-%96 oranında çok şiddetli kurak dönemlerde ise %81-%83 oranlarında karşılanmaktadır.  Çok şiddetli kurak dönemlerde içme ve kullanma suyu karşılanma oranı %73-%60 seviyelerine düşmektedir.

Havzada yeraltısuyu  kaynakları baskı altında

Yayınlanan planda “Büyük Menderes Havzasında sanayi hayvancılık ve madencilik sektörlerinin tümünde içme suyu sektörünün ise %75’inde su ihtiyaçları YAS Kaynaklarından karşılanmaktadır. Bu nedenle havzada YAS bütçesinde baskı olduğu tespit edilmiştir. Sanayi ve madencilik  sektörlerinin su ihtiyaçları diğer sektörlere göre daha az olmasına rağmen öncelikli içme suyu sektörlerinin talepleri karşılandığından bu sektörlerinin ihtiyaçları %100 oranında karşılanamamaktadır. Özellikle Çine ve Çürüksu Alt Havzalarında YAS Bütçe baskısı yüksek olduğundan sanayi ve madencilik sektörlerinin su talebi karşılama oranları düşük olup bu sektörler havzadaki karşılama oranlarını da düşürmektedir. “ ifadesi yer almıştır. Büyük Menderes havzasında yeraltısuyu miktarı baskı analizine bakıldığında tüm kütlelerin içme kullanma ,tarım, sanayi, hayvancılık ve madencilik sektörlerinin çekimine maruz kaldığı görülmektedir. Bu nedenle havzada yeraltısuyu bütçesi üzerinde büyük bir baskı mevcuttur.

Yerüstü Su Potansiyeli azalıyor

Planda 2020 yılında normal şartlarda yerüstü su potansiyeli  3.047 hm3 iken 2041 yılında çok şiddetli kuraklık şartında 1.095 hm³ e düşeceği yer almaktadır.

Plana göre ;Havzada yerüstü su potansiyelinin yaklaşık %15’i  çevresel su ihtiyacına tahsis edilmekte ve bu ihtiyaç tüm dönemlerde %100’e yakın bir şekilde karşılanmaktadır.

Suyun %42’si Tarım Sektöründe Kullanılıyor

Havzada normal durumda su potansiyelinin %35-%45’i tarım sektörüne tahsis edilmektedir. Alt havzalarda kurak dönemlerde bu sektörün su talebini karşılama oranı düşmektedir. Havzada tarım sektörü su ihtiyacı normal durumda %90,çok şiddetli kuraklık durumunda ise %72 oranında karşılanmaktadır.

Ekonomik Gelir Artacak

Plan kapsamında yapılan çalışmalara göre havzada tüm sektörlerin 2020 yılında ürettiği toplam ekonomik gelirin çok şiddetli kuraklık şartlarında 2041 yılında yaklaşık 123 Milyar TL ye ulaşacağı öngörülmüştür.

Planda “ Havzada su potansiyelinin ortalama olarak yüzde 42’sini kullanan tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değerin daha az su tüketen sanayi,enerji gibi  sektörlerden elde edilecek gelirlerin  gerisinde kaldığı yer alıyor. Ancak havzada tarımsal faaliyetler büyük oranda sanayi sektörüne hammadde niteliği taşıyan ürünlerin yetiştirilmesine dayanmaktadır. Havzada tarım ve sanayi sektörü birlikte işlemektedir. Bu da havzanın sektörel ve ekonomik yapısına yön vermektedir.” deniyor.

Su Tahsis Planı kapsamında neler yapılacak

Plan kapsamında ;

• Yıllık su potansiyelinin su yılı başlangıcında tahmin edilmesi
• Alt havzalar ve havzalar arasında su transferinin belirlenmesi
• Kurak dönemlere göre sektörlere su tahsisi yapılması  önerilmektedir.

Ayrıca Su Tahsis Planı kapsamında herbir sektörde sorumlu ve ilgili kuruluşlar tarafından PLANA UYGUN TAHSİSLERİN YAPILMASI ,Bu tahsislerin raporlanması ve bakanlığa bildirilmesi eylemleri belirlenmiştir.

Planda “Havzada toplam su ihtiyacının % 69’unu oluşturan tarım sektörü kapsamında suyun verimli kullanımını sağlayacak önlemler öncelikle uygulanmalıdır.” deniyor.

Planda Havzada belirlenen önlemler  aşağıdaki gibi verilmiş;

• Tahsis planındaki sektörler için münferit tahsislerin yapılması
• Planda belirlenen optimum bitki deseninin üreticilere önerilmesi ve üretim miktarlarının izlenmesi
• İyi tarım uygulamalarına öncelik verilmesi
• Su kayıplarının önlenmesine yönelik olarak sulama zamanının planlanması
• İçme kullanma suyu şebekelerindeki kayıpların önüne geçilmesi
• Kullanılmış suların yeniden kullanım alternatiflerinin hayata geçirilmesi
• Su ayak izinin azaltılmasına yönelik bilinçlendirme ve farkındalık yaratma çalışmalarının yürütülmesi büyük önem taşımaktadır.

Kaynak: Büyük Menderes Su Tahsis Planı ve  Eylem Planı -2025