25 Haziran 2024

Dursun Yıldız

SPD Başkanı

DSİ tarafından yapılan çalışmalarda ve 1. Su Şurası  Çalışmaları kapsamında hazırlanan  Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Grubu Çalışma Belgesinde yeraltısularımızın sektörel bazlı kullanımı,havzalara göre rezerv,tahsis  değerleri yer almaktadır. Buna göre ;

Ülkemizde sulamada kullanılan suyun %25’i içme ,kullanma ve sanayi suyunun %54’ü yeraltısularından çekilmektedir. Büyükkentlerimizin içme ve kullanma sularının ortalama  %45’i yeraltısularından çekilmektedir. TUİK verilerine göre 2016 yılında Belediyeler tarafından çekilen toplam 5,8 milyar m³ suyun yüzde 43,5 uğu kuyu ve kaynak suyu olarak yeraltısuyundan çekilirken bu oran 2022 yılında çekilen miktar olarak 6,7 milyar m³ e oran olarak da yüzde 45’6 ya çıkmıştır

Ülkemizdeki  su havzalarımızın  altısında ( Meriç-Ergene,Akarçay, Büyük Menderes, Konya Kapalı,Doğu Akdeniz,Asi Havzaları  )yeraltısuyu tahsis miktarları emniyetli rezervi ve beslenim miktarlarını aşmış veya aşmak üzeredir.

Bu durum yeraltısuyu seviyelerinin hızla düşmesine ve kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Yeraltı suyu seviyesinin düşmesi ve kalitesinin bozulması birbirini etkileyen dinamik süreçlerdir. Su seviyesinin düşmesi, suyun daha fazla kirlenmesine ve kalitesinin bozulmasına yol açabilir. Bu süreçler, su yönetimi ve koruma stratejilerinin entegre bir şekilde ele alınmasını gerektirir. Hem su seviyesinin korunması hem de su kalitesinin iyileştirilmesi için sürdürülebilir yönetim uygulamaları ve etkili denetim mekanizmaları oluşturulmalıdır.

6  Su Havzamızda Yeraltısuları Alarm Veriyor

2021 yılında Birinci su şurası çalışmaları kapsamında hazırlanan Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Grubu Çalışma belgesinde ve daha sonra 2022 ve 2023 yıllarında DSİ ve Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen yeraltısuyu gözlem çalışmaları sonuçlarında havzalarda rezerv ve tahsis değerlerine göre su havzalarının altısında emniyetli rezerv miktarlarının aşıldığı  görülüyor.

Özetle ;DSİ ve Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar, yeraltısularımızın 6 havzada kırmızı alarm seviyesinde miktar riski altında olduğunu ortaya koymuştur.

Değerlendirme ve öneriler;

Ülkemizin yeraltısuyu potansiyeli batıdaki havzalarda miktar ve kalite açısından alarm vermekte olup Tahsis ve kullanımların acilen kontrol altına alınması önem ve öncelik taşımaktadır.

Yeraltısularımızın emniyetli rezervinin tespiti için daha detaylı çalışmalar yapılmalıdır. Yeraltısuyu tahsislerinin kullanım miktarları sürekli takip edilmelidir.  Tahsis konusunda düşük veya aşırı çekim tespit edilerek rezerv kullanımı dinamik olarak planlanmalıdır.

Bir havzada anlık ölçümlerle yeraltısuyu seviyesindeki düşüşün sürekli olduğu ve  kritik seviyenin altına indiği tespit edildiğinde   su tahsisine son verilmeli,kontroller arttırılmalı,kaçak kuyular kapatılmalı, yasal tedbirler eksiksiz olarak uygulanmalıdır.

Ancak iklim değişikliği etkisinin arttığı ve yeraltısuyu seviyesindeki düşüşün süreklilik kazandığı havzaların sadece tahsise kapatılması yeterli olmamaktadır. Bu havzalarda  aynı  zamanda  kaçak ve aşırı çekimlerin de daha sıkı kontrol edilmesi, kaçak kuyuların kapatılması yeraltısuyunun beslenmesi için tedbirlerin alınması gerekir. Bu havzalarda koruma ve beslenim bölgeleri oluşturulmalıdır.

Yeraltı suyu seviyesinin korunması ve kalitesinin iyileştirilmesi için bu adımların atılması büyük önem taşır. Özellikle yeratısularında sürdürülebilir su yönetimi stratejilerinı uygulamak gelecekte su güvenliğimizin sağlanması için  büyük önem taşımaktadır.

Yeraltısuyu seviyeleri neden düşer?

Yeraltısularımızın seviyesi

• Yağışların azalması ve yeraltısuyu besleniminin azalması ,
• Yeraltısuyuna duyulan içme ve kullanma suyu talebinin yoğun şekilde artması ve suyun verimsiz kullanılması ,
• Yeraltısuyunun emniyetli rezerv değerlerinin üzerinde bir çekime maruz kalması,
• Kaçak kuyulardan yapılan çekimler,
• Yüzey suyu kaynaklarının verimsiz kullanımı ve yeraltısuyunun çekilmesi ,
• Özellikle su sıkıntısının yaşandığı bölgelerde suya göre ürün planlamasının yapılmaması  nedenleriyle  hızla düşmektedir.

Öneriler;

• Ülkemizdeki yeraltısuyu kullanımını kayıt altına alabilmek için mevcut tüm kuyulara sayaç takılarak, sürdürülebilir yeraltısuyu kullanımı sağlanmalıdır. Belgesiz yeraltısuyu kuyuları kontrol altına alınmalıdır. Düzenlenecek mevzuatla kuyular için uygulanacak; prosedür, kontrol, ölçüm ve takip ile gerekli yaptırımlar kesin olarak belirlenmelidir.
• Ayrıca, yer altı su potansiyeli düzenli olarak kontrol edilerek potansiyelin korunmasına özen gösterilmeli, tüm kuyularda belirlenen tahsis miktarı ve suyun kullanım amacı doğrultusunda sayaç kontrolü sağlanarak bu uygulamadan ödün verilmemelidir
• Sulama için çok büyük oranda yeraltısuyu kullanan Sulama Kooperatiflerinin etkili faaliyet gösterebilmesi ve tarımsal üretim artışı için kooperatiflerin geçmişten gelen borçları silinmelidir. Ayrıca kurumsal yapıları güçlendirilmeli  ve  sulama kooperatiflerinin elektrik borçlanmasını önlemek için yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı desteklenmelidir
• Yeraltısuyunu besleme projeleri (suni besleme, yeraltı barajları vs.) teknikleri araştırılarak, ülkemizde yaygınlaştırılmalıdır
• Gereğinden fazla su kullanımları sonucunda özellikle yeraltısuyu kaynak kapasitelerinin azalmasının önüne geçilmelidir. Su sıkıntısı olan bölgelerde öncelikli tahsis sektörleri belirlenerek, verimliliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar (sulama yönteminin değiştirilmesi, bakım-onarım ihtiyaçlarının belirlenmesi, kayıp-kaçak oranlarının düşürülmesi için tedbirlerin alınması) yapılmalıdır.
• Yeraltısuyu seviyesi, sıcaklık, pH ölçümleri gibi ölçümlerin   kesintiye uğramaması için sürekli ve online sistemlerle gerçekleştirilmelidir.DSİ tarafından bazı havzalarda başlatılan  kuyularda yeraltı suyu seviyelerinin  anlık ölçüm sistemleriyle  ölçülüp kayıt altına alınması yaygınlaştırılmalıdır.
• Bu uygulama ile ölçülen günlük, aylık ve yıllık veriler ile “Veri Tabanı” oluşturulmalı ve bu veriler otomatik olarak “Veri Bankasına” aktarılarak, ilgili kişi ve kuruluşların da hizmetine de sunulmalıdır.
• Ülkemizde yaygın bir  izleme ağının kısa sürede oluşturulabilmesi için rasat kuyularının sayısının arttırılması gerekir.