Yağmur suyu hasadı’nın uygulaması ne durumda !

Dursun Yıldız

SPD Başkanı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2017 yılında yaynladığı yağmursuyu toplama, depolama ve deşarj sistemleri hakkındaki yönetmelikteyağmursuyu toplama, depolama ve deşarj sistemlerinin planlanmasına, tasarımına, projelendirilmesine, yapımına ve işletilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlenmişti. Daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 23 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik ile 2 bin metrekare den büyük parsellerde inşa edilecek yapılara yağmur suyu toplama sistemi zorunluluğu getirildi. Bazı belediyeler bunu daha küçük parseller için de imar ruhsatı şartı olarak uygulamaya başladı.

Yerel Yönetimler Mevzuatında büyük kentlerimizde  yağmur sularının toplanması ve  uzaklaştırılmasıgörevi Belediyenin Su ve Kanalizasyon İdarelerinin görevi olarak tanımlanmıştır. Ancak bu görevin  mali sorumluluğunun büyükşehir belediyelerinde mi yoksa ilçe belediyelerinde mi olduğu konusunda yerel mevzuatta bir belirsizlik vardır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı  yağmursuyu toplama ve uzaklaştırma  konusunda mali olarak Büyükşehirlerin sorumlu olduğunu açıklamış olsa da bu konuda bir yetki ve görev karmaşası mevcuttur. Bu da hizmetin aksamasına neden olabilmektedir. Su Politikaları Derneği olarak  2023 yılında  Büyükşehirlerde Yağmursuyu Uzaklaştırma ve Dere Islahı Kimin Görevi Başlıklı bir rapor hazırlayarak ilgili kurumlara sunduk.

Yağmur sularının uzaklaştırılması görevinin büyükşehir veya ilçe belediyelerinde olan  mali sorumluluğunun da büyükşehir su ve kanalizasyon idarelerine verilmesi halinde kamu kaynakları daha etkili, ekonomik ve verimli kullanılacaktır. Bu çerçevede büyükşehir  su ve kanalizasyon idarelerinin hesap verilebilirlik ve sorumluluk ilkeleri gereği gelirlerinde bir artışa gidilmesi suretiyle yağmur sularının uzaklaştırılması görevinin mali sorumluluğunu da taşıması yönünde bir yasal düzenleme yapılmalıdır

Kentsel alan kapsamında yağmur sularının uzaklaştırılması ile derelerin ıslahı konusunda tek yetkili teşkilatın,  yasası yenilenmiş, gelirleri arttırılmış ve kapasiteleri geliştirilmiş Büyükşehir su ve kanalizasyon idareleri olması gerekir. Büyükşehir dışındaki illerin su ve atıksu yönetimi yapan idarelerinin de kurumsal kapasiteleri ve gelirlerinin arttırılmasına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

Yağmur suyu hasadı’nın amacı

2 bin metrekare den büyük parsellerde inşa edilecek yapılarda ve daha küçük parsellerdeki binalarda yapılacak yağmur suyu hasadı ile toplanan suyun aynı yerde bahçe sulama, temizlikte ve  kısmen arıtılıp tuvalet rezervuarlarında kullanılması gerekir. Bunun için bir küçük ölçekli depolama, filtrasyon ve  ön arıtma ihtiyacı ortaya çıkar.

Binalarda yağmur suyu toplama sistemleri genellikle içme suyu niteliği gerektirmeyen kullanım alanlarında tercih edilir. Burada temel amaç, şebeke suyu kullanımını azaltmaktır.

Yağmur suyunun bina içindeki su tüketiminden daha çok bina dışında basit bir filtrasyonla kullanımı daha  kolay olmaktadır. Bina içindeki tüketime yönelik olarak bir sistem planlanıp uygulanırsa bu su  tuvalet ve temizlik için kullanılabilir. Bu kullanımın toplam kullanıma oranı yöredeki yağışa ,çatı alanına ve depo hacmine bağlı olarak değişir. Bu oran kullanma  sularında ortalama %25-30 arasında bir tasarruf sağlayabilir. Ancak  Apartman ve sitelerde  ortak kullanım açısından sistemin düzgün işlemesi için  sistemin  bakımı, temizliği ve maliyetinin düzenli yapılması ve karşılanmasında zorluklar oluşabilir. Yağmur suyu hasadının yağış rejimine bağlı olarak  büyük ölçekli fabrika ve  işletmelerde daha rasyonel olduğu söylenebilir.

Yağmur suyu hasadı uygulaması ne durumda ?

Yağmur suyu hasadı yağışlı dönemde biriktirilen suyun  filtreden geçirilip belirli bir plan ve program ile en verimli şekilde kullanımını sağlar. Uygulamanın yaygınlaşması için yağmursuyu ve evlerdeki az kirli gri su kullanımının birlikte ele alınacağı projelere ihtiyaç olduğunu düşünüyorum. Özellikle kentsel dönüşüm alanlarında ,toplu konutlarda ikili su tesisatının zorunlu tutulması ile uygulamanın yaygınlaşması mümkün olacaktır.

Yağmur suyu hasadı,  öncelikle  yeterli yağış miktarının bulunduğu  ve sistemin baştan   iyi bir şekilde oluşturulduğu  yapı ve işletmelerde  şebeke suyunun kullanım yükünü azaltmak için  faydalıdır. Ayrıca yağmur suyu hasadı planlamasının, suyun daha verimli kullanımına yönelik bilincin gelişmesine ve yaygınlaşmasına da katkıda bulunduğu söylenebilir.

Ancak su güvenliğimizin sağlanmasında  asıl etkili olacak olan hususlar mevcut suyumuzun şebekelerdeki kayıp oranını en aza indirmek ve su kullanım alışkanlıklarımızı radikal bir şekilde değiştirmek olmalıdır. Yağmur suyu hasadı, gri su kullanımı  vb ilave su sağlamaya yönelik yenilikçi su yönetimi stratejileri ikincil derecede etkili olacaktır.

Uygulamanın önünde hangi zorluklar var !

Öncelikle ülkemizde  bu konudaki uygulamanın önünde yer alan zorluklar tespit edilmelidir. Bunun yanısıra bu sistemin TOKİ tarafından yapılan  inşaatlarda uygun bir bölgede uygulanarak sağladığı avantajlar ortaya koyulmalıdır. Bu pilot projelerden sonra “akıllı,yeşil,verimli “ bina konsepti teşvik edilerek yaygınlaştırılmalıdır. Suyun daha verimli kullanılmasına yönelik olarak su yönetiminde  arz ve talebin birlikte yönetilmesi esas olmalıdır. Bu kapsamda gri su ve yağmur suyu kullanmaya yönelik pilot projelerin uygulanmasına bir an önce başlanmalıdır.

Türkiye’de yağmur suyu kullanımı bazı büyükşehirlerde yönetmeliklerle desteklenmektedir ancak  ulusal ölçekte bu uygulamaya yönelik zorunlu standartllar ve teşvikler  sınırlı kalmaktadır. Yağmur suyu hasadı  ve gri su kullanımı  beraber projelendirilerek  özellikle  üniversite kampüslerinde ve yurtlarında    

Bazı gelişmiş ülkelerde  yağmursuyu hasadının önündeki  engeller, yasal zorunluluk, mali teşvik, teknik standartlar ve halk eğitimi  politikası ile aşılmıştır.  Avustralya gibi bazı ülkelerde  yeni konut ruhsatı alabilmek için yağmur suyu  sistemi kurulması zorunlu tutulmaktadır.

Ülkemizde bu konunun zorunlu tutulması da doğru bir strateji ile gerçekleşmelidir. Aksi taktirde işlemeyen ve zorunluluk nedeniyle projeye konulan birçok atıl yağmursuyu hasadı tesisi ortaya çıkacaktır.

Yağmur suyu hasadının yaygınlaşması için öncelikle ekonomik olarak tercih edilmesi ve yağışın yeterli olması ön şart olarak ortaya çıkmaktadır. Su fiyatlarının düşük olduğu bölgelerde  yağmur suyu hasadına yapılacak ilk yatırımın geri dönüş süresi 10 yılı aşabilmektedir. Bunun yanısıra bakım zorluğu ve işletme masrafları da bu tercihi zorlaştırmaktadır.

Yağmur suları nerede kullanılır !

Fabrika,konut,site, üniversite kampüsü gibi alanlarda yağmur suyu, depolandıktan ve basit filtrasyon işlemlerinden geçirildikten sonra çim alanlarının  ve bitkilerin sulanmasında, bahçe ve alan temizliğinde, zemin yıkamada, evlerde tuvalet rezervuarlarında kullanılmaktadır. Bu yöntem şehir şebekesinden su temini  üzerindeki yükün küçük bir bölümünün kaldırılmasına imkan tanımaktadır.

Kentlerde ayrık sisteme geçilerek, yağmursuyu toplama ve uzaklaştırma sistemi atıksu sisteminden ayrılmalıdır. Bu yağmur suları belirli bir depoda toplanıp  kullanım amacına göre kısmen arıtılarak  ilave bir su kaynağı olarak  kullanılabilir. Bu durumda daha büyük kapasiteli bir ilave yağmur  suyu kaynağı, arıtma gereksinimi, kullanım amacına göre azaltılmış bir şekilde , yaratılmış olacaktır. Bu su, park,bahçe sulama sistemlerinde ,sokak yıkamalarında, refüjlerde, spor sahalarında, süs havuzlarında, yangın su depolarında, meydan, pazar alanı temizliklerinde, yeraltısuyu besleme havuzlarında, kent çevresindeki tarım alanlarında  verimli bir şekilde kullanılabilir. Bu sistem kentsel su yönetimine, içme suyu kalitesinde suyun kullanılması gerekmeyen bütün alanlarda çok büyük bir olanak sağlar.

Almanya Berlin’de ayrık yağmur suyu hatları Kanalizasyon yükünü yaklaşık %15 azaltmıştır. Singapur’da şehir su ihtiyacının %5’i  arıtılmış yağmur suyundan karşılanmaktadır. Kentlerdeki ayrık hatlarla yapılan büyük ölçekli yağmur suyu hasadı,  çoklu kullanım planlaması ve  taşkın kontrolü , yeraltısuyu beslemesi ile birlikte düşünülmektedir.