Su Kalitesi ve Gıda Güvencesi İlişkisi

2 Aralık 2024

Gıda güvencesi, tüm insanların her zaman, aktif ve sağlıklı bir yaşam için beslenme ihtiyaçlarını ve gıda tercihlerini karşılayacak yeterli, güvenli ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik olarak erişmesi olarak tanımlanıyor. Dünyada 750 milyona yakın insan ciddi düzeyde gıda  güvensizliği yaşıyor ve tahminen iki milyar insan bir tür gıda güvensizliğiyle karşı karşıya; yani güvenli, besleyici ve yeterli gıdaya düzenli erişim yok. Dünyada Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi  tarafından belirlenen Sıfır Açlık hedefine 2030 yılında ulaşmak pek mümkün görünmüyor.

Su,  gıda üretiminde önemli bir rol oynar. Ancak su kalitesinin gıda ürünleri ve endüstriler üzerindeki etkisi çoğu zaman hafife alınmaktadır. Sulu tarım, toplam ekili arazinin yüzde 20’sini oluşturmakta ve dünya çapındaki mahsul üretiminin yaklaşık yüzde 40’ı, sulu tarım arazilerinden elde edilmektedir. Mahsul verimi, sulanan arazilerde daha yüksektir: uygun iklim ve su koşullarında aynı alan yılda birden fazla kez ekilebilmektedir.

Tuzlu su toprakta tuz birikmesine neden olduğundan tuzluluk en büyük tehdittir. Bu, toprağın ozmotik basıncını arttırır ve böylece mahsullerin su alımını azaltır ve bitki hücrelerinde CO₂ kullanılabilirliğini azaltarak fotosentezi engeller, bu da mahsul veriminde ve bitki beslenmesinde azalmaya yol açar.

Küresel olarak çekilen suyun yaklaşık yüzde 70’i, hayvancılık ve su ürünleri yetiştiriciliği de dahil olmak üzere, esas olarak sulama için tarımda kullanılmaktadır. FAO AQUASTAT ülke istatistiklerine göre, küresel olarak 34 milyon hektar (yaklaşık yüzde 11) sulanan arazi sulama yoluyla tuzlanmaktadır. Bunun yanısıra 60-80 milyon ha alan da su basması ve buna bağlı tuzluluktan  çeşitli düzeylerde etkilenmektedir. Bu durum, özellikle Hindistan, Pakistan, Çin ve ABD’deki büyük sulama projelerinde gıda üretimi verimliliğini tehlikeye atmaktadır.

Yeraltı suyundaki arsenik dünya çapında başka bir sorun olup çok yoğun olarak Güneydoğu Asya ülkelerinde görülmektedir. Sulama için kullanılan yeraltı suyundaki arsenik miktarı, yetiştirilen mahsullere bağlı olarak toprağın üst yüzeyindeki arsenik birikiminin önemli bir kaynağıdır. Ancak arsenik aynı zamanda sebzelerde, pirinçte ve diğer ürünlerde  de biyolojik olarak birikmektedir.

Su ürünleri yetiştiriciliği dünyanın birçok yerinde önemli bir protein kaynağıdır. Küresel su ürünleri üretimi 1950’de 1 milyon tondan (Mt) az iken 2016’da 110 Mt’a yükselirken, av balıkçılığı üretimindeki büyüme ile zirveye ulaşmıştır. Su ürünleri yetiştiriciliği yerel su kalitesinin bozulmasına katkıda bulunsa da aynı zamanda savunmasızdır. nehirlerde ve kıyı sularında antropojenik besin yüklemesinden kaynaklanan ötrofikasyon ve hipoksiye yol açabilir. Artan sıcaklık gibi iklim etkileri Siyanobakterileri ve zararlı alg çoğalmalarını teşvik edebilir su ürünleri havuzlarında.

Gıda güvencesini sağlamanın esaslarından biri olan sağlıklı ve  güvenilir gıdaya ulaşma (gıda güvenliği), sulamada kullanılan suyun kalitesinden ve ayrıca gıda üretiminden tüketimine kadar tüm tedarik zinciri boyunca etkilenir. Tedarik zincirinin her adımında kullanılan su, patojenler, ağır metaller, kalıcı organik kirleticiler (KOK’lar), ve diğer kirleticiler (örn. Triklosan) ve mikroplastikler gibi çeşitli kirletici maddelere maruz kalabilirler. Sulama suyunun mikrobiyal kirlenmesi yapraklı mahsuller için endişe vericidir; ağır metaller, KOK’lar ve mikroplastikler ise su ürünleri yetiştiriciliğinde, besi hayvanlarında ve toprakta biyolojik olarak birikme eğilimindedir.

Kaliteli su eksikliği gıda güvensizliğini daha da kötüleştirdiğinden, su sorunları çözülmeden gıda güvencesi ve güvenilir gıda üretimi  sağlanamaz. Kirli sulama suyu sağlığa  zarar verir ve gıda üretimini azaltır, özellikle suyun kıt olduğu ve atık su arıtmasının zayıf olduğu yoğun nüfuslu bölgelerde tarımsal ve ekonomik kalkınmayı kısıtlar. Su kalitesinin gıda güvenliği üzerindeki etkisini ölçmek zordur çünkü gerekli veriler çoğunlukla eksiktir. Uzaktan algılamayla birlikte su kalitesi modellemesinden elde edilen veriler, veri açıklarını kapatabilir. Böylece sorun alanlarının  belirlenmesine ve kirletici alım yollarının haritalandırılmasına yardımcı olabilir.

Kaynak: Vladimir Kudinov Food security and water quality https://www.unep.org/interactives/wwqa/technical-highlights/food-security-and-water-quality