Su'dan Savaşlar
Hindistan-Pakistan gerilimi üzerine… – Dursun Yıldız
Olaylar Ve Görüşler
Hindistan-Pakistan gerilimi üzerine… – Dursun Yıldız
30.05.2025 04:00
Güncellenme: 30.05.2025
Başlangıçta Hindistan ve Pakistan arasından yaşanan gerilimin tanımlamasını yapmak gerekirse, Keşmir’de tırmanan son krizin su savaşı yaratacak bir su krizi olmadığını söyleyebiliriz. Bugün karşımızdaki bu tablo tarihsel Keşmir sorunu ve iklim değişikliği tehdidi üzerinden yürütülen bir su stratejileri krizinin başlangıcıdır. Ancak bu sorunun orta vadede gerçek bir su savaşı ile sonlanması ihtimali de düşük değildir.
HAVZADA HİDROPOLİTİK AÇIDAN NE OLDU?
Hindistan bugüne kadar siyasi ve askeri gerginliklerden uzak tuttuğu su paylaşım işbirliğini dikkatli bir şekilde örselemiştir. Bir diğer deyişle uzun zamandır süren ve örnek gösterilen bir sınıraşan su anlaşması konusunda bir gelenek bozulmuştur. Hindistan su kartını masa üstüne çıkarırken yazılı açıklamalarda çok dikkatli bir dil kullanmış, anlaşmayı duraksatmış, barajlardan geçen suyu tortu temizliği için kestiğini açıklamış ve sonra kapakları açmıştır.
Sonuç olarak Hindistan uluslararası su hukukunu da kısmen gözetip sınırlı bir askeri güç kullanarak Keşmir’in kontrol ettiği Cammu Keşmir bölgesinde yeni bir hidropolitik pozisyon oluşturmuştur. Bu strateji ile bir anlamda su paylaşımı konusunda yeni pozisyonunu radikal bir şekilde açıklamıştır. Hindistan aynı zamanda 1960 tarihli İndus Suları Antlaşması’nın gözden geçirilip yenilenmesine yönelik olarak sahada radikal bir hamle yapmıştır. Bunun için 22 Nisan’da düzenlenen ve 26 turistin yaşamını yitirmesine neden olan terör saldırısını çıkış noktası olarak kullanmış ve saldırının araştırılarak gerilimin azaltılması önerisini reddetmiştir.
NEDEN ŞİMDİ OLDU?
Hindistan 1986 yılından başlayarak Pakistan’a giden suların üzerinde 40 metreden 143 metre yüksekliğe kadar birçok baraj yapmış, hatta son olarak 167 metre yüksekliğinde bir baraj planlamıştır. Pakistan’ın “anlaşmaya uygun olmadığı” şeklinde itirazlarına rağmen inşa edilen bu büyük barajlar, Hindistan’ın Cammu Keşmir bölgesindeki idari hâkimiyetini sağlamlaştırdığı gibi kendisine suyu kontrol etme olanağı da tanımaya başlamıştır. Halen suları tam olarak kontrol edecek depolama hacmine ulaşmamış olmalarına rağmen bu barajların Hindistan için sessiz stratejik manevra araçları haline gelmesi Pakistan’ın endişelerini artırmıştır.
Aslında 1989 yılından bu yana bu büyük depolamalı barajların yapılması İndus Suları Antlaşması’nı defacto olarak örselemiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak Hindistan iklim değişikliği, nüfus artışı ve temiz enerji üretme politikalarını ileri sürerek yeni bir anlaşma oluşturma çabasına girmiştir. Bu kapsamda son yıllarda İndus Suları Antlaşması’nın yenilenmesi taleplerini artırmıştır. Bu nedenle son yıllarda Hindistan Keşmir gerginliğinin su paylaşımından uzak tutulması politikasından uzaklaşmaya başlamıştır.
2016 yılında yaşanan bir saldırı sonrasında “Kan ve su birlikte akmaz” resmi açıklamasını yaparak su kartını kullanma konusundaki tehditlerini artırmıştır.
Hindistan, Keşmir’de yaşanan son terör saldırısı sonrasında sınırlı askeri güç kullanarak ve İndus Suları Antlaşması’nı duraksattığı konusunda açıklamalar yaparak Keşmir’de hidrojeopolitik kontrol oluşturma politikasını sürdüreceği mesajını netleştirmiştir.
22 Mayıs 2025’te Hindistan Başbakanı Reuters’a verdiği demeçte “Pakistan, Hindistan’ın hak sahibi olduğu suyu alamayacak” açıklamasını yapmıştır. Bu da Hindistan’ın bu konuda oluşturduğu stratejiyi sürdürmeye kararlı olduğunu ortaya koymaktadır.
BUNDAN SONRA NE OLUR?
Su savaşlarının uzun sürekli barışçıl sonuçları olmaz, bu nedenle tam ve mutlak kazananı da olmayacaktır. Ayrıca su konusunda yaşanan askeri çatışmalar genellikle kıyıdaş ülkeler arasında tarihsel bir anlaşmazlığın bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle İndus havzasında su paylaşımı konusunda savaş riski tamamen yok değildir. Ama şimdilik bazı nedenlerle “tam kapsamlı bir su savaşı”nın düşük bir olasılık olduğu söylenebilir.
Bunun yanı sıra Pakistan’ın İndus havzasında Hindistan’ın kontrolündeki Cammu Keşmir bölgesinden kaynaklanan sulara olan gereksinimi, bölgeyi su paylaşımı konusunda kırılgan hale getirmektedir. Bir diğer deyişle bölgede suya dayalı çok kritik bir güvenlik dengesi mevcuttur.
İndus havzasında Hindistan ve Pakistan arasında su konusunda yaşanacak gelişmeler özetle:
– Hindistan’ın su üzerinden yürüteceği Keşmir politikasına,
– İklim değişikliği etkisi ile su kaynaklarının azalmasına,
– Bölgede büyük oranda tarıma dayalı olan ekonomilerin artan su gereksinimine,
– Bölge dışı ülkelerin su üzerinden uygulayabilecekleri stratejilere, bağımlı olacaktır.
İndus Nehri havzasında bugün ve kısa vadede bir su savaşı yerine, gerilimli diplomasinin, karşılıklı tehditlerin ve uluslararası arabuluculukların ön planda olacağı görülmektedir. Orta- uzun vadede havza ülkeleri hidro-diplomatik ilişkilerini geliştirmezse, her iki tarafın da kabul edeceği yeni bir anlaşma yapılamazsa ve iklim değişikliğine uyum sağlanamaz, verimsiz su yönetimi ve aşırı milliyetçilik gibi faktörler kontrol altına alınmazsa, bölgede Keşmir anlaşmazlığı üzerinden bir su paylaşım savaşı çıkartılması olasılığı artacaktır.
Hindistan ve Pakistan arasındaki tarihsel Keşmir sorununun günümüzde su işbirliğini etkileyecek duruma gelmesinin sınır aşan suların güvenlileştirilmesi açısından, bölgesel ve küresel etkileri olacaktır. Bu gelişmeler sularının yaklaşık üçte biri sınır aşan ve sınır oluşturan su havzalarından oluşan ülkemiz için de önemli olup dikkatle takip edilmelidir. Sularının büyük bölümü Türkiye’den kaynaklanan Ortadoğu’da yaşanan siyasi belirsizlikler ve iklim değişikliğinin artan etkisi bölgedeki sınır aşan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimini zorlayacaktır.
DURSUN YILDIZ
SU POLİTİKALARI UZMANI
SU POLİTİKALARI DERNEĞİ BAŞKANI