Dursun YILDIZ

İnş Müh

Su Politikaları Uzmanı

Stockholm’de her yıl düzenlenen dünya su haftası bu yıl 26-31 Ağustos 2012 tarihleri arasındaydı.Bu yılki konferansın ana teması : Su ve Gıda Güvenliği idi Konferans süresince düzenlenen etkinliklerden birinde  Stockholm’deki sürdürülebilir kentsel gelişme anlatıldı. Bu turda gördüklerimiz ve duyduklarımız “Kentsel Dönüşüm “ konusundaki vizyonumuzu ve düşüncelerimizi oldukça geliştiren boyuttaydı.

Avrupa’nın Ekolojik Başkenti Seçildi

2010 yılında Stockholm’ün Avrupa’nın ekolojik başkenti seçilmesi medyada ve kamuoyunda yeterli ilgiyi görmedi. Ancak kentte bu konuda yapılanları gördükten sonra ekolojik başkentlik ünvanının  hak ederek kazanılan bir unvan olduğu anlaşılıyor. Stockholm ekolojik başkent ünvanını bileğinin hakkıyla kazanmış.

Bu konuda  bir inceleme yaptığınızda bir şehrin çevre dostu sayılabilmesi için ne gerekiyorsa Stockholm’de bulunduğunu  görüyorsunuz.

İsveç, dünyada sürdürülebilir yaşam için ne yapılması gerektiği üzerine kafa yormaya ve önlem almaya başlayan ülkelerin başında geliyor.İsveç’te  2050 yılına kadar fosil enerji kaynaklarından vazgeçilip yenilenebilir enerji kaynaklarına geçilmesine karar verilmiş. Stockholm’de  atmosfere zararlı sera gazı salımı büyük ölçüde azaltılmış Kent  bu konuda çok başarılı ve dünyaya örnek gösteriliyor.1990’dan bu yana fosil enerji kaynaklarını bırakıp adım adım yenilenebilir enerji kaynaklarına geçmiş.Bu sayede sera gazı salımı Stockholm’de ülke ortalamasının yarısına düşürülmüş.ABD ve Avustralya’da atmosfere sera gazı salımı kişi başına yılda ortalama 20 ton, oysa bu miktar Stockholm’de 4 ton.

1970’den bugüne kadar Stockholm’ün nüfusu % 13 oranında artmış. Bu artışın devam edeceği ve 2030 yılında %23’e ulaşacağı tahmin ediliyor.Ülkenin kuzeyindeki daha  sert iklim koşulları kentlere göçün temel nedeni olarak açıklanıyor.

Stockholm’ün Ekolojik Mahallesi : Hammarby Sjöstad

Stockholm’deki yeni yerleşim projeleri de sürdürülebilir yaşam anlayışına göre biçimlendiriliyor. Bu kapsamda Stockholm’ün Hammarby Sjöstad semti bu anlayış temelinde yeniden inşa edilmiş.

Stockholm’deki  iskele ve limanların bulunduğu eski endüstri bölgesi olan Hammarby Sjöstad  ın ekolojik dönüşümü  ile ilgili planlar 1990 ‘lı yıllarda başlamış .Proje’ye ise  1997 yılında  başlanmış ve ilk aşaması  2000’de bitirilmiş. Halen % 75’e yakın bölümü tamamlanan proje alanında   2018’e kadar 11.500 apartman yapılması  ve  26.000 kişinin yaşaması  planlanmış. Proje ile 10 000 kişiye de istihdam sağlanmış.

Proje 171 ha’ı arazi olmak üzere denizle birlikte 204 ha’lık bir alanı kapsıyor.

Toplam maliyeti 4,5 milyar dolar olarak tahmin edilen proje maliyetinin sadece 200 milyon doları Stockholm Belediyesi’nce karşılanıyor.Belediye proje içindeki tüm  arazileri de projeyi uygulayan özel  sektör’e satmış veya kiralamış.

Stockholm’ün bu bölgesi  her parçanın bütünsel bir bakışla geliştirildiği entegre planlama yaklaşımına çok güzel bir örnek oluşturmuş.Bu entegre planın bileşenleri ise

■ Otomatik yeraltı atık toplama sistemi.

■ Yakıtının  kısmen yerel atık toplayıcıları ve su arıtımında kullanılan ısı dönüştürücülerden sağlandığı bölgesel merkezi ısıtma ve soğutma sistemleri.

■ Güneş enerjisinden elde edilen sıcak su ve elektrik.

■ Evsel kanalizasyon suyu ve atıktan elde edilen biyogaz.

■ Yüzey akış sularının toplanması ve filtrelenmesi.

■ Üç-camlı pencereleri olan   verimli binalar olmuş.

Hammarby Sjöstad Projesi , Stockholm sakinleri  için bu bölgede ev edinmeyi çekici bir hale getirmiş.‘’Hammarby  modeli’’ gelecekteki iskan uygulamaları  için yeni bir standart oluşturmuş. Bu proje  Çin’de, Kanada’da ve Güney Afrika’daki kentsel dönüşüm  için bir model olarak tanıtılıyor.

Stockholm’deki bu sürüdürülebilir yaşam kenti  konseptinin Çin’de Qingdao Olimpik Yelken Alanında, Kanada’da Toronto’da  ,İrlanda’da Cork South Dok’da,Rusya’da Baltık İnci Projesinde,Güney Afrika’da Buffalo Şehrinde,Hindistan’da Pune’da ,Birleşik Krallık’ta Londra Olimpik Köyü’nde ve  Fransa’da Narbonne deki uygulamalara örnek teşkil ettiği ileri sürülüyor.

Bölgenin önceki durumu

Düzenleme sonrasındaki durum

Eskiden bakımsız bir sanayi bölgesi olan bu semt, şimdi bütün dünyadan meraklıların ziyaret ettiği her şeyiyle ekolojik bir mahalle olmuş.Bu mahallede ısınma ve aydınlanma için tamamen yenilenebilir enerji kaynakları kullanılıyor.Hammarby Sjöstad’da yer altına tüm atıkların yeniden dönüşümünü sağlayan bir altyapı sistemi kurulmuş.Organik çöplerin, kağıt cinsi maddelerin ve dönüşüme elverişsiz çöplerin toplandığı bölümler oluşturulmuş.

Mälaren gölüyle Baltık Denizini bağlayan kanalın bir yakasına kurulan bu modern mahalleye geniş pencereli, geniş balkonlu ve teraslı evleriyle tam bir Akdeniz havası verilmiş. Binaların yanısıra yapay kanalların üstünden geçen küçük köprüler ve belirli noktalara yerleştirilen heykellerle çevre estetiğine de özen gösterilmiş.

Düzenlenen ve düzenlenmesi planlanan bölgeler

Otomatik Yeraltı Atık Toplama Sistemleri

İsveç’te şu anda evsel atıkların %20’sinden daha azı katı atık sahasında depolanıyor.

Stockholm’de atıkların %75’i geri dönüşüm amaçlı ya da yakıt olarak kullanılmak üzere toplanıyor. Evsel atıklarda bu oran % 95. İsveç otomatik yeraltı atık toplama sistemleri uygulaması diğer avantajlarının yanısıra gürültülü çöp kamyonlarının sürüş mesafesini de %90’oranında azaltmış.

Atıklar Baştan Ayrılarak Enerji Üretiliyor !

Evlerin önünde çöp kutusu yerine geçen ve kapakları farklı renkte olan bu silindir  metal kutular çöplerin tüketiciler tarafından  ayrılmasına yarıyor ve günde iki kez vakum sistemiyle yeraltındaki boru sistemine boşaltılıyor.Bu kutuların kapaklarına son dönemde takılan kilitler ise atıkların karıştırılmasını önlemek amacına yönelik. Atıklarını uygun çöp kutusuna boşaltmayan sakinlerin oturduğu apartmanlara  yıllık 20 000 Euro’ya varan cezalar kesiliyor. Bu ceza tüm apartman sakinleri tarafından ödeniyor.

Kilitli Silindir Metal Çöp Kutuları

Vakumlu Ayrıştırılmış Katı Atık Toplama Sistemi

Organik çöpler gübre üretim merkezine gönderiliyor.Diğer çöplerden yakılarak  elde edilen enerji, merkezi ısıtma sisteminde kullanılıyor.

Atık sıvılardan Biyogaz

Atık sıvılardan ise arıtma tesislerinde biyogaz elde ediliyor.Biyogaz evlerdeki ocaklarda ve belediye otobüslerinde kullanılıyor.

Biyogaz’lı Otobüs

İsveç’te su arıtma şirketleri atık sudan biyogaz üretiminde de  faaliyet gösteriyor. Linköping’de araçlara biyogaz sağlayan bir belediye gaz şirketi, şu anda yerel  yakıt pazarının %7’sine sahip .

Biyogazın fosil karbondioksit emisyonunu azaltmaya yönelik en iyi yakıtlardan biri olduğu düşünülürse, toplu taşımada atık su arıtımı ile biyogazı birleştirmenin önemi ortaya çıkar. Ayrıca büyük çaplı bir yerel biyogaz tren projesi devam ediyor. Gaz fermantasyonundan sonra, biyolojik gübrenin % 95’i,  kimyasal gübrelerin kullanımını azaltarak tarımsal bitki besin maddesi olarak kullanılıyor.

Merkezi Isıtma Sistemi

Aralık’tan Mart ayına kadar,    ülkenin birçok bölümünde sıcaklık  sıfırın altındadır. Bu nedenle “temiz atık yakımı teknolojisi” hayati önem kazanmış ve “Bölgesel merkezi ısıtma’’sistemi geliştirilmiştir.

Bu bölgedeki enerji tesislerinde ortaya çıkan buhar ve sıcak su  , yeraltı boruları ile  binalara iletiliyor ve  bu sistem, sağladığı sıcaklık ile  nüfusun  %50’si ısıtılıyor.Atık su artıma tesislerindeki ortaya çıkan ısı bölgesel ısıtma ve havbalandırma sistemi için kullanılıyor.

Stockholm’in İçme Suyu Çeşme Suyu

Stockholm’ün tarihsel olarak çok kirli ve birçok hastalıkların nedeni olan Maleren Gölü bugün kentin ana su kaynağı olmuş .1950’lerde ve 60’larda Stockholm civarındaki kirlenmiş sulara parmağınızı bile sokamayacağınız söyleniyor.Bu sularda yüzmek ve balık tutmak tabii ki  yasakmış.Ancak bugün ise her yerde yüzebilmek mümkün olup Stockholm merkezi’nde balık tutmak oldukça popüler bir uğraş haline gelmiş.

İçme suyu  büyük oranda   Malaren Gölü ve yakınlardaki diğer küçük göllerden karşılanıyor. Malaren  Gölü’nü evsel atık sulardan, endüstriyel kirlenmeden, trafik sisteminden gelen yüzeysel akış  sularından temizlemek için otuz   yıldan fazla zaman harcanmış.

Stockholm’ün içme suyu çeşme suyundan karşılanmakta ve en lüks lokantalarda bile su, çeşme suyu olarak sürahide sunulmaktadır.

Petrol Krizinden Çıkartılan Ders

İsveç 70’ler ve 80’lerdeki petrol krizinden Ulusal Enerji Politikası oluşturmak için ders çıkartmış. Bu kapsamda  yeni enerji kaynakları bulmak, binaları izolasyonu  için yeni yöntemler bulmak ve  enerji tasarruf  sistemleri geliştirmek için büyük bir çaba sarf etmiş.

1970’lerden bu yana İsveç’te ısınma ve elektrik üretimine yönelik petrol bağımlılığı %90 oranında azalmıştır.

İsveç’in ısınma ve elektrik üretimindeki          İsveç’te CO₂ Emisyonu

petrol bağımlılığı

1996 – 2008 döneminde GSMH %45 artarken aynı dönemde İsveç’in  karbondioksit emisyonu %18 azalmış.

İsveç  krizden ders çıkartarak yeni enerji politikası oluşturmuş.Aradan yıllar geçmiş olsa da bizler de ders çıkartmamız gereken birçok kriz ve  felaket yaşadık.

Değerlendirme

Stockholm’de uygulanan  bu proje  dünyanın diğer ülkelerindeki  bazı kentler için örnek olmuş.Son dönemde çok büyük bir “Kentsel Dönüşüm”  atağı başlatan Türkiye’nin  bu örnekten bir pilot bölge için  yararlanması gerekir. Türkiye bu “kentsel dönüşüm” adını verdiği yeniden imar çalışmasının, kültürel ve ekolojik hassasiyetin dışında ele alınması zamanın ve mali kaynakların verimsiz kullanılması sonucunu doğuracaktır. Bu yeni süreç dünya örneklerini de dikkate alarak kentin ve insanın ranta tercih edilmemesi anlayışıyla yeniden ele alınmalıdır.

Makalenin PDF versiyonu için lütfen tıklayınız

Stockholm’ün ekolojik dönüşümü