En sık görülen afetlerden biri olan sellerin karakteristikleri her zaman aynı değildir. Bazı seller yavaş gelişirken, diğerleri, ani seller gibi, yağışın olacağı gözlemlenemeden dahi birkaç dakika içinde gelişebilir. Ayrıca, seller bir mahalle ölçeğinde, lokal, olabileceği gibi, çok daha geniş alanlarda da etkili olabilir.

Ani seller, aşırı yağışların başlamasından itibaren dakikalar ya da saatler içerisinde oluşabileceği gibi baraj ya da setlerden kaynaklanan sorunlardan ya da buz ya da kar örtüsünün hızlı bir şekilde erimeye başlamasıyla da oluşabilir. Beraberlerinde genellikle kayalar, çamur ve diğer kalıntıları taşırlar. Nehirler gibi su kaynaklarının aşırı yağış ya da setlerden kaynaklı sorunlar sebebiyle yataklarında yükselip taşmaları da (taşkın) çevrenin sel sularıyla kaplanmasına sebep olur. Yağışın ya da kar erimelerinin drenaj sistemlerinin kapasitesini geçmesi durumunda da görülürler.

Özellikle su (deniz, göl, nehir, vb.) kenarlarında ve set ve barajlara yakın ya da mansap yönlerinde yaşayanların/çalışanların sel hadisesine karşı temkinli olmaları gerekmektedir. Küçük akarsular, kanallar, menfezler ve kurumuş su yatakları dahi sel bölgelerine dönüşebilir.

SELDEN ÖNCE

Geçmişte sele maruz kalmamanız gelecekte de kalmayacağınız anlamına gelmez. Sel riski yağış miktarı, topografya, kontrol mekanizmaları, akarsu rejimi, kıyı kesimlerinde fırtınaya bağlı dalgalar ve yeni yapılaşmalar ve gelişmelerden kaynaklı değişimlere de bağlıdır.

Bulunduğunuz bölgenin sel riski altında olup olmadığını öğrenin; risk altındaysa mutlaka sigorta yaptırın. Sele karşı hazırlıklı olmak için:

• Hazırda ilk yardım ve acil durum çantası bulundurun ve aile iletişim planınızı yapın.
  • Su kaynakları kirlenebileceğinden, yedek içme suyunuzun olduğundan emin olun.
  • Yeterli yükseklik ve sağlamlaştırma sağlanmadan taşkın yataklarında bina yapımından kaçının.
  • Ocak, su ısıtıcısı ve çeşitli elektrik aksamını zeminden daha yüksekte tutun.
  • Sel sularının evinize ulaşmasını engellemek için emniyet valfi kullanabilirsiniz; kum torbaları temin edebilirsiniz.
  • Uygunsa sel sularının binaya ulaşımını engellemek için bariyerler ve özellikle bodrum katları için su geçirmez duvarlar yaptırılabilir.

SEL’İN NEDENLERİ

– Fırtınalar
– Kar ve buz birikintilerinin erimesi (özellikle ilkbaharda)
– Aşırı yağışlar
– Orman yangınları sebebiyle değişen arazi yapısı ve bitki örtüsü (Kuvvetli yağışlarda bu bölgeler çamur akıntısına sebebiyet verir)
– Setler ve barajlar (Zamanla zayıflamaları ya da kapasitelerini aşacak hava hadiseleri sonucu biriken sular taşarak sel riski oluşturur; çökmeleri durumunda ani sel gelişir)
– Yeni Yapılaşmalar / Değiştirme / Geliştirmeler (yeni inşalar ve değişiklikler doğal drenaj sistemini bozarak yeni riskler oluşturabilir, çünkü yeni binalar, otopark alanları, yollar, vb. kuvvetli yağışlarla düşen yağmur suyu fazlasının toprağa ulaşmasını ve emilimini engeller)

SEL SIRASINDA OTOMOBİL SÜRÜŞÜ

– Otomobillerin alt seviyesine kadar ulaşan sel suları kontrol kaybına ve hatta otomobilin durmasına sebep olabilir.
– 30 cm. su çoğu aracın “yüzmesine” sebep olur.
– 60 cm. yüksekliğinde kuvvetle akan sel suları otomobilleri ve kamyonetleri sürükler.
– Özellikle bilmediğiniz bir bölgeyse sel sularıyla kaplı yollara doğru araba kullanmayın; zeminin durumuna göre su yüksekliği tahmin ettiğinizin üzerinde olabilir ve mahsur kalabilirsiniz.
– Barikatların etrafından dolaşmayın. Güvenliğiniz için oradalar. Geri dönerek diğer yolları deneyin.
– Kestirme yolları kullanmayın; tıkalı olabilirler. Belirlenmiş tahliye rotasını takip edin.
– Tehlikeleri fark etmek daha güç olacağından gece sürüşlerinde özellikle dikkatli olun.

SEL ESNASINDA

Diz kapağınıza kadar yükselen sel suyunun içine girmeyiniz.

Bölgenizin sel suları altında kalma ihtimali varsa:
• Bilgi almak için radyo ya da televizyonu takip edin; meteorolojiden telefonla bilgi alın.
• Ani sel ihtimali söz konusuysa, talimatları beklemeden, bir an önce daha yüksekte kalan alanlara gidin. Tahliye için hazırlanacaksanız:
• Evinizin güvenliğini sağlayın, dışarıdaki eşyalarınızı içeri alın, önemli eşyalarınızı üst katlara taşıyın.
• Ana şalterleri, vanaları ve söylendiyse valfleri kapatın. Elektrikli aletlerin prizle bağlantısını kesin. Islandıysanız ya da suyun içinde duruyorsanız elektrikli aletlere dokunmayın.
Kendiniz evinizi terk etme durumundaysanız, tahliye hazırlıklarına ek olarak:
• Hareket halindeki suyun içinden yürümeyin. 15 cm. su düşmenize sebep olabilir. Suyun içinden yürümeniz gerekiyorsa, suyun hareketsiz olduğu kısımlarda yürümeye çalışın. Önünüzdeki zemini kontrol edebilmek için sopa kullanın.
• Aracınızdaysanız ve sular araç etrafında yükselmeye başladıysa, başarabileceğinizi düşünüyorsanız, aracınızı terk ederek daha yüksekte kalan bölgelere gidin. Sular daha fazla yükselirse araçla beraber sürüklenebilirsiniz.
• Aracınızı akarsu kenarlarına park etmeyin.
Açık alandaysanız;
• En yüksek cisim siz olmayacak şekilde tepeye çıkın.
• Selin kullanabileceği ark, hendek, vadi ve kanyon gibi yerlerden uzak durun.

SELDEN SONRA

Evinizden sel suları çekilmeye başlasa bile hala birçok tehlike mevcuttur. İlerleyen günler için şunlara dikkat edin:
• Uzmanlardan bilgi ve ne yapılması gerektiği hakkında tavsiyeler alın.
• Hareket halindeki sudan uzak durun.
• Polis, itfaiye ve diğer yetkili kurumlar tarafından yardım etmeniz istenmediyse zarar görmüş alanlardan uzak durun.
• Acil durum ve müdahale çalışanları, sele maruz kalmış bölgelerde yardım sağlarken işlerine engel olacak davranışlarda bulunmamaya özen gösterin.
• Tedbiri elden bırakmayın. Sel baskınları devam edebilir. Yerel uyarıları dinleyin. Aracınız hızla yükselen sel suları içinde kaldıysa derhal aracı terk ederek daha yüksekte kalan alanlara gidin.
• Yetkililer tarafından güvenli olduğu belirtilmedikçe evinize dönmeyin.
• Yollar hasara uğramış ya da hala sel sularıyla kaplanmış olabilir. Böyle bir durumla karşılaştığınızda ya da güvenlik maksatlı konulmuş bariyerler gördüğünüzde açık olan diğer yolları kullanın.
• Sele maruz kalmış bölge içinden yürümeniz ya da araç kullanmanız gerekliyse:
– Sağlam zemine basın. Sadece 15 cm. derinliğindeki hareketli sel suyu ayaklarınızın zeminle temasını keserek sizi sürükleyebilir. Ayrıca, sular hasarlı enerji hatları ve benzeri sebeplerle elektrik yüklü olabilir.
– Sel, aşina olduğunuz yerlerde değişimlere sebep olmuş olabilir. Sel suları sıklıkla yol ve yürüyüş yollarını aşındırır. Sel suları içinde olabilecek hayvanlar ve kırık şişeler/ camlar kolaylıkla fark edilemez. Ayrıca, kaygandır; zorunda kalmadıkça içinden geçmeyin.
• Sel sularının çekildiği alanlarda temkinli olun; yollar zayıflamış olabilir ve bir arabanın ağırlığıyla dahi çökebilir.
• Sel sularıyla çevrili binalardan uzak durun.
• Binalara girerken çok temkinli davranın; gizli hasar, özellikle temellerde, olabilir.
• Karanlıktaysanız, mum değil, el feneri kullanın.

SAĞLIKLI KALABİLMEK İÇİN

Sel hadisesi, fiziksel tehditlerinin yanı sıra duygusal gerilime de neden olabilir. Temizleme ve onarım işleriyle uğraşırken bir yandan da kendiniz ve ailenizle ilgilenmelisiniz.
• Sel sularından uzak durun; zira su, yağ, gaz veya kanalizasyon atıklarıyla kirlenmiş olabilir.
• Hasarlı lağım çukurlarının, fosseptik, kuyu ve filtreleme sistemlerinin mümkün olduğunca çabuk onarımını yaptırın. Hasarlı kanalizasyon sistemi ciddi sağlık tehdidi unsurudur.
• Bölgenizdeki su kaynakları kullanımının güvenli olup olmadığını öğrenmek için haberleri dinleyin.
• Islanmış her şeyi temizleyip dezenfekte edin. Sel sularından arta kalan çamur, lağım ve kimyasallar içerebilir.
• Sel suyu ile temas etmiş bütün gıda malzemelerini, konserveler dahil, atın.
• Sık sık dinlenin ve iyi beslenin.
• Çok zorlanmadan yapabileceğiniz bir program belirleyerek işleri teker teker bitirmeye çalışın.
• Gerektiğinde diğer kişilerin yardımını isteyin.

EVİNİZİ TEMİZLERKEN VE ONARIRKEN

• Elektrik kesik bile olsa, ana sigortayı, elektriği kesmek için kapayın. Eviniz yeteri kadar kuruduğunda tekrar açabilirsiniz.
  • Kızılay ve ilgili kurumlardan sel sonrası yapılacaklarla ilgili kitapçık/broşür edinebilirsiniz.
  • Sel sigortası yaptırdıysanız sigorta şirketinizle görüşün.

Kaynaklar:

Meteoroloji Genel Müdürlüğü
FEMA
READY